‘Maybe dullness is associated with psychic pain, because something that’s dull or opaque fails to provide enough stimulation to distract people from some other, deeper type of pain that is always there, if only in an ambient low-level way, and which most of us spend nearly all our time and energy trying to distract ourselves from,’ zegt een van de personages in The pale king, de onvoltooide roman van David Foster Wallace. Ging het in zijn magnum opus Infinite jest nog om entertainment, in zijn laatste werk richtte Wallace zich op verveling.
The long thing
Wallace begon al in 1997 aan de grote opvolger van Infinite jest. ‘The long thing’ noemde hij het. Jaren en jaren werkte hij eraan. Nooit kwam het af: hij voerde een eindeloos gevecht met het manuscript, net als met zijn depressie. Schrijven ging moeizaam, Wallace weet het aan de antidepressiva. Hij was ervan overtuigd dat hij zijn roman kon afmaken als hij met zijn medicijnen zou stoppen. Het mocht niet zo zijn: op 12 september 2008 pleegde hij zelfmoord. Het manuscript van wat de The pale king zou moeten worden liet hij na.
Redacteur Michael Pietsch heeft postuum dit boek samengesteld uit alle fragmenten, schetsen en aanwijzingen. Uiteraard zou het een andere roman geworden zijn, had David Foster Wallace de roman zelf af kunnen maken. Maar bij het lezen merk je nauwelijks met een onvoltooid verhaal te maken te hebben. Als schrijver is Wallace eigenlijk ook meer geïnteresseerd in scenes en fragmenten dan in het verhaal als geheel. En mooie fragmenten zijn er genoeg in The pale king.
Morele plicht
De locatie voor dit verhaal over saaiheid en eentoningheid is een regionaal kantoor van de belastingdienst IRS in Peoria, Illinois. De vraag die op de achtergrond speelt is wat de belastingdienst voor instantie is. Een handhaver van een morele plicht of een bedrijf dat winst moet maken door zo veel mogelijk belasting te innen? David Foster Wallace situeert zijn verhaal in de jaren tachtig, toen computers het controlewerk nog niet hadden overgenomen. De belastinginspecteurs moeten bij hun controle dan ook vooral werk maken van die aangiften die veel extra belastingen gaan opleveren.
Wallace lees je niet alleen om zijn fenomenale stijl, maar ook om zijn vermogen onvergetelijke personages te scheppen
Prachtig is de discussie van bijna twintig pagina’s in hoofdstuk 19 over solidariteit, de verantwoordelijkheid van de overheid en het bedrijfsleven. De verkondigde standpunten gaan uiteraard over de rol van de IRS, maar bij uitbreiding is het een schets van de ontwikkeling die vele (overheids)instanties hebben doorgemaakt sinds de jaren tachtig. Alles wordt er in deze discussie bij gehaald. De oorlog in Vietnam, de Magna Carta en films als A clockwork orange worden afgewisseld met scherpe observaties als: ‘But the whole dark genius of corporations is that they allow for individual reward without individual obligation.’
Dilemma
David Foster Wallace lees je niet alleen om zijn fenomenale stijl, maar ook om zijn vermogen onvergetelijke personages te scheppen. In The pale king komen we de verschillende medewerkers tegen die de eentonige taak hebben om belastingaangiften te controleren. Zo is er Leonard Stecyk, die als jongetje zo vreselijk correct was en zich inzette voor ieder denkbaar goed doel dat iedereen hem haat. ‘Everyone hates the boy. It is a complex hatred, one that often causes the haters to feel mean and guilty and to hate themselves for feeling this way about such an accomplished and well-meaning boy, which then tends to make them involuntarily hate the boy even more for arousing such self-hatred.’ En zelfs als Stecyk in elkaar geslagen wordt zal hij zijn belagers niet verklikken. Nee, hij stuurt ze een kaartje om zich te verontschuldigen voor de aanstoot die hij heeft gegeven.
Geweldig personage natuurlijk, die Leonard Stecyk, maar tegelijkertijd ook volstrekt overdreven. Er is niemand zoals hij. Wallace is een meester in dat soort personages, die hij tegelijk wel heel veel menselijks mee geeft. David Cusk is er ook zo een. Hij lijdt aan een angst voor zweetaanvallen, wat tot perfect voorstelbare dilemma’s leidt:
Without letting himself be wholly aware of it, he had started hurrying a little bit between periods to get to the next class early enough that he wouldn’t get stuck in a desk by a radiator, which was hot enough to jump-start a sweat. But it involved a delicate balance, because if he hurried too fast through the halls between periods, this exertion could also cause him to break a light sweat, which increased his preoccupation and made it easier for the sweating to get more severe in the event that he thought people might be noticing it.
Het is heerlijk hoe Wallace menselijke dilemma’s in beeld brengt door een probleem van meerdere kanten te bezien en de gevolgen helemaal door te denken.
Eentonigheid
In The pale king onderzoekt David Foster Wallace hoe we ons moeten wapenen tegen verveling en de eentonigheid van werk. Die eentonigheid brengt hij mooi in beeld door een hoofdstuk lang te activiteiten van de belastinginspecteurs op te sommen. ‘“Irrelevant” Chris Fogle turns a page. Howard Cardwell turns a page. Ken Wax turns a page. Matt Redgate turns a page. “Groovy” Bruce Channing attaches a form to a file. Ann Williams turns a page. Anand Singh turns two pages at once by mistake and turns one back which makes a slightly different sound.’ Verveling is voor Wallace namelijk het thema van deze tijd:
… but surely something must lie behind not just Muzak in dull or tedious places anymore but now also actual TV in waiting rooms, supermarkets’ checkouts, airports’ gates, SUVs’ backseats. Walkmen, iPods, BlackBerries, cell phones that attach to your head. This terror of silence with nothing diverting to do. I can’t think anyone really believes that today’s so-called ‘information society’ is just about information. Everyone knows it’s about something else, way down.
Immense concentratie
De oplossing lijkt te liggen in het vermogen tot concentratie. Zie dat alleen maar eens de hele dag op te brengen. Sommige personages lijken een mogelijkheid gevonden te hebben, maar helemaal duidelijk wordt dat eigenlijk niet. Het is dat opzicht extra pijnlijk voor de personages dat hun schepper – als hij dat al van plan was – in het onvoltooide verhaal geen oplossing biedt. Je hoeft zelf geen vervelend (in beide betekenissen) werk te hebben om mee te voelen met hen die afstompend saai werk hebben.
Lane Dean summoned all his will and bore down and did three returns in a row, and began imagining different high places to jump off of. He felt in a position to say he knew now that hell had nothing to do with fires or frozen troops. Lock a fellow in a windowless room to perform rote tasks just tricky enough to make him have to think, but still rote, tasks involving numbers that connected to nothing he’d ever see or care about, a stack of tasks that never went down, and nail a clock to the wall where he can see it, and just leave the man there to his mind’s own devices.
Ik schreef al dat er veel moois in The pale king zit. Veel meer dan ik hier kwijt kan en ik moet de verleiding weerstaan om niet nog meer te citeren. Misschien is dat wel de beste aanbeveling om dit boek te lezen. Onvoltooid mag de roman dan zijn, tegelijk is het schitterend en een scherpe kritiek op deze tijd. Nu nog minstens zo relevant als toen Wallace aan The pale king begon.
David Foster Wallace – The pale king
hardcover, 548p.
10e dr. Little, Brown