Meer dan het balsemen van een lijk

Met haar leven als basismateriaal maakt ze van de werkelijkheid een laboratorium. In haar tweede roman Kamers antikamers laat Niña Weijers (1987) herinneringen, verleden, heden en alternatieve, mogelijke versies van die werkelijkheden samenvloeien. De roman heeft vele verhaallijnen en -lijntjes die misschien niets en misschien wel iets met elkaar te maken hebben. Aan de lezer de taak om hier gedachten over te vormen – wat geen gemakkelijke taak is, want de roman verzet zich op allerlei manieren tegen eenduidige betekenis­geving.

Waaruit bestaat het basismateriaal van Niña Weijers’ eigen leven dat we herkennen in de autofictie die Kamers antikamers óók is? Er is een jonge schrijfster die net als Weijers in een statig pand aan een stadspark woont en ongeveer dezelfde dingen heeft meegemaakt als haar schepper zelf. Net als Weijers met De consequenties uit 2014 heeft de hoofdpersoon in deze roman een succesvol debuut geschreven en werkt nu aan een volgend boek. Ze verliet haar vriend om een relatie te beginnen met een vrouw. Ze heeft een schrijvende vriendin M in wie Maartje Wortel te herkennen is.

Maar nergens wordt die werkelijkheid één op één overgenomen. Veelzeggend is Weijers’ verantwoording: ‘Ik heb zeer veel gehad aan Het Witsenhuis van Jessica Voeten, al zal iedereen die het door mij beschreven huis aan het stadspark over het bestaande Witsenhuis en zijn beroemde bewoners probeert te leggen, bedrogen uitkomen.’ Die scheidslijn tussen wat werkelijk is en wat zou kunnen zijn, daar gaat het om in Kamers antikamers.

Mogelijkheden

Weijers’ fascinatie voor de mogelijke wendingen die een leven kan nemen, wordt verwoord door een van de personages, een bijna-dove schrijfster. Tijdens een interview vertelt ze een anekdote, waarin een peuter van zijn stoel op de grond valt.

‘Ik dacht: vanaf nu splitsen de mogelijkheden zich eindeloos op. Hij kan op de grond blijven liggen of zelf weer overeind klauteren. Hij kan schreeuwen, huilen, lachen, stilvallen. Hij kan opgroeien, van zijn skateboard vallen, zijn been breken, verliefd worden, zijn hart breken. Wat ik bedoel is: als die mogelijkheden zitten al in hem vervat op het moment dat hij uit zijn stoel valt, en zelfs al veel eerder.’

Het doet denken aan een anekdote die Minnie Panis, hoofdpersoon uit Weijers’ debuut, vertelt over de Tacoma Narrows Bridge in de Verenigde Staten. De inmiddels ingestorte burg was destijds een van de langste bruggen ter wereld. Door een ontwerpfout begon de brug te deinen bij harde wind. ‘“Mijn punt is,” zei Minnie, “dat die brug eigenlijk al ingestort was op het moment dat de bouwkundige een rekenfout maakte, zie je? De consequenties waren verankerd in het ontwerp. (…)”’ Er is echter een verschil tussen de Tacoma Narrows Bridge en de peuter die van zijn stoel valt. Die brug uit De consequenties had maar één optie, namelijk instorten. In haar nieuwe roman onderzoekt Weijers juist de veelheid aan mogelijkheden.

Kamelen

Een veelheid mogelijkheden houdt in dat de toekomst nog onbekend is. Tekenend is een gesprek tussen de jonge schrijfster maakt en een vriendin:

Soms voelt het, zeg ik, alsof ik een boek over, weet ik veel, 1913 probeer te schrijven.
Waarom 1913?
Dat is het juist. Wat is 1913 nu weer voor een jaar, hoor je daar iemand ooit over?
Nou, het lijkt me dat er toch een en ander stond te gebeuren in 1913.
Precies. Stond te gebeuren. Maar ik heb het nu even over 1913, los van wat er daarna gebeurde, want dat wisten die mensen in 1913 ook niet.

Het staat er een beetje achteloos, je bent geneigd er weinig aandacht aan te schenken. Maar lees even mee in een column van Arnon Grunberg, in de Volkskrant van 4 maart 2019:

Ik nam plaats in de bar met een boek van Marga Minco, over wie ik een lezing aan het schrijven was, en ik herinnerde me hoe ik vijftien jaar geleden in die bar had gezeten met een Italiaanse schrijfster. Ze was bezig aan een roman over 1913, omdat er volgens haar in dat jaar niets was gebeurd. Dat leek me overdreven, maar ik sprak haar niet tegen. De roman moest eindigen met de zin: ‘Straks komen de kamelen.’
‘Zijn die kamelen de oorlog?’, vroeg ik.
‘Jij neemt alles zo letterlijk’, zei ze. ‘Chronologie is overschat.’

Behalve die roman over het jaar 1913, trekt het zinnetje ‘Straks komen de kamelen’ de aandacht. Die zin komt namelijk óók voor in Kamers antikamers – drie keer raden waar. In Weijers’ roman is het een zinnetje uit de horoscoop van de jonge schrijfster. Een horoscoop, bij uitstek een ‘genre’ over wat er allemaal te gebeuren staat – of misschien eerder: wat gebeuren kan, want hoe vaak komt een horoscoop uit?

Met dit soort verwijzingen binnen het boek zelf zorgt Weijers voor enige coherentie tussen alle afzonderlijke fragmenten waaruit haar roman bestaat. Met de nadruk op ‘enige’, want net als de schrijfster in Grunbergs column heeft Weijers niet veel op met chronologie in Kamers antikamers. Niet voor niets laat ze haar hoofdpersoon ergens zeggen: ‘Het komt me ineens zo kinder­achtig voor, personages verzinnen die een conflict moeten hebben, een onmogelijk verlangen, en na wat tegenslagen uiteindelijk berusten of roemloos ten onder gaan.’

Kalm geluk

Meer heeft Niñia Weijers op met parataxis, de nevenschikking van verschillende fragmenten. In Weijers’ roman valt dit woord wanneer de bijna-dove schrijfster wordt geïnterviewd, maar Kamers antikamers als geheel is hier net zo goed een demonstratie van. Weijers springt heen en weer in tijd en ruimte, en wisselt verhalen met elkaar af over mensen die verder nergens meer terugkomen in de roman. Al zijn er door de roman heen een paar constanten aan te wijzen die als rode draad fungeren.

Verschillende fragmenten naast elkaar geplaatst als onderzoek naar mogelijkheden – het grootste deel van Kamers antikamers is een tamelijk cerebrale exercitie. Daar komt verandering in tegen het einde. De hoofdpersoon verlaat haar vriend en begint een stormachtige liefdesrelatie met een andere vrouw. In dit gedeelte begint er wat meer bloed door Weijers’ proza te stromen wanneer ze de verliefdheid beschrijft, maar ook de twijfel en de pijn waarmee de relatie eindigt.

De relatie met de vrouw weerspiegelt een van de mogelijkheden, in een andere verhaallijn hebben de jonge schrijfster en haar vriend een zoontje gekregen, en zijn daarna gescheiden. Deze verhaallijn biedt een blik op een leven met typische dertigersetentjes met vrienden. De fragmenten die dit leven beschrijven zouden zomaar afkomstig kunnen zijn uit de roman over kalm geluk die de jonge schrijfster van plan was te schrijven.

Een heel ander boek

Ook Weijers heeft niet zo’n roman geschreven. Kamers antikamers is te lezen als een boek over de grens tussen de werkelijkheid van Weijers’ eigen leven en de fictie die ze schrijft. Daarmee blijft ze in de buurt van haar vorige roman. Niet voor niets had De consequenties als motto een uitspraak van Marina Abramović over de grens tussen performancekunst en het leven zelf. Maar Weijers’ tweede roman zit vernuftig genoeg in elkaar om uit te nodigen tot meerdere lezingen en er verschillende betekenissen aan te geven.

Want het gaat ook over beginnende liefde en de onzekerheid waar een relatie heen gaat. De roman zit vol zelfbewuste knipogen naar passages elders in de roman en andere werken, waardoor je aandacht vanzelf getrokken wordt naar het proces van schrijven. Weijers gaat zover dat ze zelfs het (al dan niet verzonnen) commentaar van haar redacteur op haar boek opneemt. Het schrijven: bij uitstek een proces waarbij er steeds meerdere mogelijkheden zijn. Of zoals de oudere, bijna-dove schrijfster tegen de jonge zegt: ‘voor je het weet ben je een heel ander boek aan het schrijven dan je denkt. Wat natuurlijk ook de bedoeling is, anders zou het schrijven ervan ook niet meer zijn dan het balsemen van een lijk.’

Deze recensie is geschreven voor De Leesclub van Alles en ook aldaar te lezen.

Niña Weijers – Kamers antikamers | paperback, 240 p. | 1e dr. Atlas Contact