Met Zwart licht blijft María Gainza (Buenos Aires, 1975) op bekend terrein. Net als haar debuut Oogzenuw gaat het in deze nieuwe roman over beeldende kunst. Specifieker nog: het draait om het onderscheid tussen een ‘echt’ werk en een vervalsing. De naamloze verteller van het verhaal, een jonge kunstcritica, probeert de roman lang meer te weten te komen over drie vrouwen: kunsttaxateur Enriqueta Macedo, de Oostenrijkse kunstenares Mariette Lydis en de enigmatische meestervervalser La Negra.
Aforismen
De jonge kunstcritica komt te werken bij een bank waar schilderijen getaxeerd worden. Van haar directe baas, Enriqueta Macedo, hoort ze voor het eerst over La Negra, zij het niet als waarschuwing voor haar vervalsingen – integendeel. Jarenlang heeft Enriqueta, de meest gezaghebbende taxateur van Argentinië, met haar samengewerkt en vervalsingen voor echt laten passeren. María Gainza beschrijft deze fluïde moraal mooi met een achteloos zinnetje: ‘Enriqueta was van de rake, levendige uitspraken. Ze sprak in aforismen en kende geen onderscheid tussen geleend en zelfbedacht.’
Bij haar aanstelling neemt Enriqueta de kunstcritica onder haar hoede om haar het vak te leren. Niet lang daarna overlijdt Enriqueta, maar ze blijkt een goede leermeester te zijn geweest. Om het werk van Mariëtte Lydis weer onder de aandacht te brengen – haar werk was de specialiteit van La Negra – organiseert de kunstcritica een veiling met Lydis’ werk. Vervalsingen uiteraard.
Cement met regenboog
Voor wie zich mee laat voeren in deze onontwarbare kluwen verhalen, indrukken en gefingeerde documenten, valt er veel te genieten
De hoofdpersoon van Zwart licht probeer grip te krijgen op de levens van de kunstenares, haar vervalser en de taxateur. Ze spreekt met mensen die hen gekend hebben, leest de boeken die zij gelezen hebben en pluist rechtbankverslagen uit – die ook in de roman zijn opgenomen. Het ene verhaal leidt naar een ander, en zo voert de roman langs de levens van diverse schilders, vervalsers en oplichters. Een coherent beeld van hen levert het alleen niet op.
Niet dat dat een probleem is overigens. María Gainza laat haar hoofdpersoon – en de lezer met haar – hoe langer hoe meer verstrikt raken in de verhalen die mogelijk waar zijn maar misschien ook niet. Net als bij een goede vervalsing zijn ‘echt’ en ‘namaak’ niet meer te onderscheiden.
Het geheugen edit, kleurt, verfraait, mengt cement met regenboog, doet wat nodig is om het verhaal te laten werken, soms zie ik het geheugen als zo’n ghostwriter die achter de schermen andermans autobiografie schrijft, een nègre heet zo iemand in uitgeversjargon ook wel, een sluwe nègre litteraire, ja dat is het geheugen: nog een Negra!
Waarachtiger dan echt
Voor wie zich mee laat voeren in deze onontwarbare kluwen verhalen, indrukken en gefingeerde documenten (in Zwart licht is ook de catalogus opgenomen van de veiling met valse werken van Mariëtte Lydis), valt er veel te genieten. Gainza geeft mooie typeringen waaruit ook haar humor spreekt, zoals ‘clichés pasten goed bij mijn ooms intelligentie’. Elders getuigt ze van zelfspot wanneer ze haar personage laatdunkend laat spreken over kunstcritici – zelf schrijft Gainza sinds 2003 over kunst voor kranten en tijdschriften. ‘Je bekijkt een kunstobject, verwoordt je mening en voegt er een willekeurige bespiegeling aan toe je die je toepasselijk lijkt. Als de mening niet komt, kun je ook over het werk schrijven met woorden waarover je zelf niet beschikt’.
Zwart licht – de titel verwijst naar blacklight waarmee je volgens Enriqueta vervalsingen kunt herkennen. De vraag rijst hoe belangrijk dat onderscheid is. Volgens Enriqueta zijn alleen werken van twijfelachtige kwaliteit vals. ‘Kun je van een goede vervalsing niet net zoveel plezier hebben? Is vals in zekere zin niet waarachtiger dan echt? En is de markt niet het eigenlijke schandaal?’ Het zijn weer lessen van Enriqueta die de kunstcritica ter harte neemt. Wanneer ze incheckt in een hotel, vult ze bij haar naam in: Mariëtte Lydis.
María Gainza – Zwart licht | vert. Trijne Vermunt | paperback, 176p. | 1e dr. Uitgeverij Podium
Deze recensie is ook verschenen op De Leesclub van Alles.