Laatst zag ik een reclame op tv: een pan staat op het vuur; door een ruitje in het deksel zie je de groenten stomen. De prijs verschijnt in beeld, 34 euro geloof ik. Meteen weet je dat het een pan van Ikea is. Niet zozeer door die prijs, maar door het herkenbare lettertype. Wat in het geval van Ikea ook weer heel gek is eigenlijk, omdat hun lettertype, Verdana, sinds 1996 door Microsoft standaard wordt meegeleverd met Windows. Just my type is een boek over dit soort kwesties. Simon Garfield neemt verschillende lettertypes onder de loep: geen technische verhandeling zoals in De letterfontein, maar hij vertelt de verhalen achter de verschillende letters en hun makers. Zijn aandacht voor verschillende lettertypes werkt aanstekelijk en na lezing van zijn boek is het moeilijk om geen oog meer te hebben voor de manier waarop iets geschreven is.
Lezen doen we de hele dag door, maar wie let er op typografie? Buiten ontwerpers vrijwel niemand, al hoor je af en toe een discussietje wanneer een krant van letter verandert, of, zoals in 2009, toen Ikea de Futura inruilde voor Verdana. Wat maar weer aangeeft dat mensen – al is het minder bewust – er toch mee bezig zijn. En wat het ook zo leuk maakt om er eens goed naar te kijken.
De Zwitsers
Zo obscuur als sommige lettertypes zijn, ontworpen voor één speciaal gebruik, zo alomtegenwoordig zijn andere weer. Denk aan de standaardlettertypes van Office zoals Times New Roman en tegenwoordig Calibri, maar denk vooral ook aan de schreefloze Zwitsers Univers, Frutiger (gebruikt op vele luchthavens overal ter wereld) en bovenal Helvetica.
De logo’s van American Airlines of Lufthansa: Helvetica. BMW, Jeep, Toyota, Kawasaki: Helvetica. Gap, American Apparel, The North Face: Helvetica. De hele New Yorkse metro: Helvetica. Denk in Nederland aan De Bijenkorf of het werk van Wim Crouwel – Helvetica is overal. In de mooie documentaire over deze letter uit 2007 legt Crouwel uit waarom: Helvetica is een neutrale letter. Betekenis moet in de tekst zitten en niet in het lettertype. Zo denkt ook Massimo Vignelli erover: met Helvetica kun je alles zeggen, ook ‘I love you’ – ‘In Helvetica Extra Light if you want to be really fancy…with the Extra Bold if it’s really intensive and passionate.’ En precies daarom werd Helvetica in de jaren zestig zo veel gebruikt.
Haat
Gelukkig zijn logo’s en bewegwijzering niet overal in Helvetica. Garfield vertelt in Just my type ook de verhalen achter de Johnston van de Londense underground, de belettering van de Parijse metro, de Duitse Din en de Amerikaanse Interstate. Letters raken tegenwoordig gemakkelijk verspreid over de hele wereld, maar wie erop let, ziet nog wel verschillen tussen landen.
Want alomtegenwoordigheid van een bepaalde letter is ook reden voor andere ontwerpers om er een afkeer van te hebben. En dat geldt niet alleen voor ontwerpers. De hele wereld lijkt een hekel te hebben aan bijvoorbeeld Comic Sans.
Comic Sans is the type that has gone wrong. It was designed with strict intensions by a professional man with a solid philosophical grounding in graphic arts, and it was unleashed upon the world with a kind heart. It was never intended to cause revulsion or loathing, much less end up (as it has) on the side of an ambulance or a gravestone. It was intended to be fun.
Zoek op internet en je vindt niets dan rabiate haat als het om Comic Sans gaat. En dat is maar half terecht. Eigenlijk is het namelijk een goede letter, gebaseerd op de letters in strips. Alleen… het wordt zo vaak gebruikt op ongepaste plaatsen, zoals Garfield met het citaat hierboven uit Just my type laat zien.
Opvallend dat vooral slechte letterkeuze aandacht krijgt. Wat ook weer laat zien dat letters niet neutraal zijn, maar wel degelijk een gevoel of sfeer kunnen uitdrukken. In handen van gewone mensen kan dat fout gaan – zie Comic Sans – maar voor typografen is het juist een eigenschap om mee te spelen, op het clichématige af. Geen wonder dat Garfield in het hoofdstuk ‘The worst fonts in the world’ misschien meer het gebruik dan de lettertypes zelf bestrijdt: Trajan op filmposters, Neuland Inline voor alles wat ‘Afrika’ moet uitdrukken en Papyrus om iets een Egyptisch uiterlijk te geven, bijvoorbeeld.
Een letter voor elke gelegenheid
‘We believe that there are not that many good typefaces, you know. If I want to be really generous: there’s a dozen. Basically, I use no more than three,’ zegt Vignelli in de documentaire Helvetica. Nu geloof ik eigenlijk niet dat Helvetica echt zo neutraal is dat het alles kan uitdrukken. Sterker nog: ik denk dat Helvetica net zo goed een bepaalde sfeer wil overbrengen. En daarom werkt het wel goed als corporate font, maar kiest heavymetalband Motörhead voor een fraktuur omdat dat er nu eenmaal bad ass uitziet.
Toch vraag ik me ook wel af hoeveel verschillende lettertypes je nodig hebt. Hebben we er na 560 jaar niet genoeg? Wat kan een nieuw ontwerp nog toevoegen? Natuurlijk zijn er veel letters die op elkaar lijken en eenzelfde functie hebben. Garamond, Granjon, Sabon, Bembo – ik zou altijd voor de laatste kiezen als ik een boek moest zetten. Maar er zijn meer gelegenheden. En dus ook meer lettertypes. En als ik dan weer een schitterende letter tegenkom als Lato of Freight Text, ben ik er weer van overtuigd dat er nooit genoeg letters zijn. Stel je toch voor dat we echt alleen maar Helvetica hadden.
Simon Garfield – Just my type
harde kaft, 356p.
6e dr. Gotham Books
Wat een boeiend thema! Ik weet nog dat ik voor mijn proefschrift heb gezocht naar een passend lettertype. Het werd het schreefloze Ebrima, wat niet standaard wordt meegeleverd met Word maar wel te importeren is. Dat was dus wel even opletten bij het wisselen van computer of bij het versturen van de tekst!
Dit boek komt op mijn lijst, bedankt voor de tip.
Wat leuk om te horen dat je zo enthousiast bent. Ben benieuwd wat je ervan vindt.
Bekend probleem overigens, iemand iets sturen in Word die een bepaalde letter niet heeft. Zeker omdat een aantal van de letters die ik het meest gebruik, precies niet worden meegeleverd met Office. Ik geloof dat letterontwerper Matthew Carter eens heeft gezegd dat er nog nooit zo veel goede ontwerpers en letters zijn als nu. Eens te meer reden om te zoeken naar mooie letters die niet iedereen al gebruikt.