Een dwaling

Over Dorsmans dood van Miek Smilde

Miek Smilde Dorsmans doodMarianne Vaatstra, Anne Faber – namen die in het collectieve geheugen zitten. Slachtoffers van gruwelijke misdaden, we kennen de geruchtmakende rechtszaken. In haar nieuwe roman Dorsmans dood stelt Miek Smilde een vergelijkbare, maar verzonnen zaak centraal. Het perspectief dat ze kiest is opvallend. Het is namelijk niet dat van de dader, zoals veel vaker voorkomt in de literatuur maar dat van de rechter die in hoger beroep een uitspraak moet doen. Wanneer jaren later blijkt dat hij een fout heeft gemaakt, brengt het hem aan het twijfelen. Niet alleen aan zijn vonnis, maar ook aan wie hij dacht te zijn.

De rechter om wie het draait in Dorsmans dood is Pieter Coorn, opgegroeid in een Rotterdams arbeidersgezin. Zijn twee oudste broers werden fietsenmaker, net als hun vader. Zijn derde broer Hessel, met wie Pieter de beste band had, verdween plotseling om elders een ander leven op te bouwen. Als enige in de familie is Pieter gaan studeren. Rechten in Groningen, zo ver mogelijk weg bij zijn familie. De afstand tussen Pieter en de rest van zijn familie is altijd gebleven.

Die afstand blijkt pijnlijk op een van de zondagmiddagen waarop de drie broers en hun echtgenoten samen­komen. Onder de gesprekken die ze voeren voelt Pieter het sluimerende verwijt van zijn broers dat hij is gaan studeren. Dat hij daardoor tot een andere sociale klasse behoort. Pieter heeft natuurlijk ook zijn best gedaan om zich te ontworstelen aan zijn milieu en familie. Toch weet hij er nooit helemaal aan te ontkomen. Zijn afkomst heeft hem blijvend gevormd.

Geschiedenis van het strafrecht

Pieters verwijdering tot zijn familie en carrière gaan hand in hand. Met de beschrijving van Pieters loopbaan komt ook een aantal decennia rechtsgeschiedenis langs. Denk aan de toegenomen media-aandacht voor het strafrecht of het wegbezuinigen van de reclassering. De ontwikkeling in de afgelopen decennia in het strafrecht is meer dan alleen achtergrond bij het verhaal over de rechterlijke dwaling. Her en der klinkt er een kritische mening door in de beschrijving. Bijvoorbeeld hoe onrealistisch het is om te verwachten dat het strafrecht alles kan oplossen wat misgaat in de samenleving.

Als het goed is versterkt vorm de inhoud, in dit geval echter staat het de inhoud hopeloos in de weg

De verhandelingen over de ontwikkelingen in de rechtsspraak leiden niet tot het meest enerverende proza. Dat heeft niet zozeer te maken met de inhoud – de juridische wereld kan interessant genoeg zijn – maar met de uiterst moeizame formuleringen die Smilde gebruikt. Niet zelden stuit je op zinnen als deze:

Met de komst van de Raad voor de rechtspraak als overkoepelend orgaan om de organisatie van de rechtspleging te stroomlijnen, was de aanpak van zaken bedrijfsmatig geprofessiona­liseerd en ging de tijd in vanaf het moment dat het OM het dossier over de schutting gooide.

En het wemelt in Dorsmans dood van dit soort zinnen. Elders klinkt het:

De aanhoudende en zich verdiepende economische malaise die na de bankencrisis van 2008 had ingezet, dwong de overheid tot harde financiële maatregelen en het opsporingsapparaat was al overbelast door de aanhoudende strijd tegen de georgani­seerde misdaad en de golf van liquidaties die daarmee gepaard ging.

 Toelichting voor de lezer

Geen zinnen om de aandacht van de lezer mee vast te houden. Voor een deel is het misschien eigen aan het juridisch jargon, dat bekend staat om zijn lelijke en houterige formuleringen. En omdat je het verhaal leest via de beleving van een rechter zou het haast heel toepasselijk lijken. Toch gaat het mis in Dorsmans dood, omdat Smilde’s verteller en haar personage veel te ver uit elkaar staan. Zie bijvoorbeeld onderstaande zin:

Hij was net gedetacheerd op het ministerie van Justitie om als fraude-expert de parlementaire enquête­commis­sie bijzondere opsporings­methoden onder leiding van het Partij van de Arbeid-Kamerlid Maarten van Traa bij te staan en kon zich daarnaast geen langdurige mantelzorg veroorloven.

Het is een krukkige zin die uiterst moeizaam loopt door alle uitleg om de lezer precies te laten weten waar en over wie het gaat. En daar zit precies het probleem. Was dit beschreven vanuit het bewustzijn van Pieter dan zou veel van de uitleg niet nodig zijn. Pieter was er zelf bij en wéét onder wiens leiding die commissie stond. En van welke partij hij was overigens ook. Er is geen enkele reden waarom hij zichzelf daaraan zou herinneren. Zonder alle toelichting voor de lezer zou de zin waarschijnlijk een stuk soepeler lopen.

In gewetensnood

Dorsmans dood is niet alleen een roman over de ontwikkelingen in het strafrecht en het verhaal van een man die aan zijn afkomst probeert te ontkomen. Het wil ook een verhaal zijn over een rechter in gewetensnood, nadat hij erachter komt dat hij een verdachte ten onrechte heeft veroordeeld. De vraag dringt zich aan hem op of hij en zijn twee collega’s anders hadden kunnen oordelen op basis van het beschikbare bewijs. En welke gebeurtenissen en keuzes, zowel privé als in werk, waren van invloed op de beslissing om een onschuldig man te veroordelen?

Het zijn vragen die Pieter in een crisis brengen. Maar omdat de lezer zo op afstand wordt gehouden, wil deze persoonlijke crisis nergens echt raken. Het is jammer dat de stijl zo’n afbreuk doet aan het verhaal dat Smilde wil vertellen. Als het goed is versterkt vorm de inhoud, in dit geval echter staat het de inhoud hopeloos in de weg.

Deze recensie verscheen eerder op Literair Nederland.

Miek Smilde - Dorsmans dood | paperback, 248p. | 1e dr. De Arbeiderspers

Eén gedachte over “Een dwaling”

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Blijf op de hoogte