Herfst: de bladeren verkleuren. ‘Het wonder duurt niet langer dan een paar dagen, dan wordt het blad bruin, verwelkt en valt af. Maar eerst doorloopt het het volledige spectrum van donkergroen via lichtgroen, geel en oranje naar vuurrood en donkerrood, en dit vlammende kleurspektakel trekt vanuit het noorden over het hele land.’ Het is een herinnering van Gilbert Silvester, hoofdpersoon in De pijnboomeilanden van de Duitse schrijfster en dichteres Marion Poschmann (1969). Gilbert denkt terug aan de tijd dat hij in de VS werkte en zijn vrouw Mathilda hem kwam opzoeken. Om bij hem in de buurt te zijn, maar ook om het blad te zien verkleuren. Nu bevindt Gilbert zich echter aan de andere kant van de wereld, in Japan, juist om afstand te nemen van zijn vrouw.
In de voetsporen van Bashō
Gilbert Silvester is wetenschapper, maar het ontbreekt hem aan de kwaliteiten om te excelleren in zijn vak. ‘Terwijl anderen het zich gemakkelijk maakten met hun eigen huizen, gezinnen en dagelijkse sleur, zag hij zichzelf genoodzaakt om idiote en matig betaalde klussen te doen, hem opgedragen door mensen die hij uit de grond van zijn hart verachtte.’ Zijn onderwerp van studie is de baard en de uitbeelding daarvan in films.
Poschmann weet haar roman aangename lichtheid te geven, zonder het oppervlakkig te laten zijn
Studie is echter niet de aanleiding om naar Japan te gaan. Hij heeft gedroomd dat Mathilda hem bedriegt en kan dat idee niet meer uit zijn hoofd krijgen. Zonder zijn vrouw iets te laten weten neemt hij daarom het vliegtuig naar Tokio. Aangekomen in Japan koopt hij een aantal klassieke boeken in vertaling waaronder het reisdagboek van de zeventiende-eeuwse dichter Bashō. In navolging van de dichter besluit hij een tocht naar het noorden te maken, naar de baai met de pijnboomeilanden bij Matsushima.
Onderweg komt hij de student Yosa Tamagotchi tegen. De angst om zijn tentamens niet te halen drijft Yosa ertoe een eind aan zijn leven te willen maken. Alsof Yosa zijn virtuele huisdier is, ontfermt Gilbert zich over hem en probeert hij hem in leven te houden. Hun tocht brengt hen niet alleen naar de plekken die Bashō aandeed, maar ook naar locaties die Yosa heeft uitgekozen voor zijn doel zoals het zelfmoordbos van Aokigahara of de krater van de Mihara-vulkaan. Bij elke nieuwe plek die ze aandoen probeert Gilbert Yosa ervan te overtuigen dat er een betere, waardiger plek is om zich van het leven te beroven.
Binnenland
Het lijkt wellicht alsof De pijnboomeilanden een zwaarmoedig verhaal is, maar niets is minder waar. Poschmann schrijft met humor, bijvoorbeeld wanneer Gilbert in een brief aan zijn vrouw schrijft dat ze ook naar de door Yosa gekozen plekken gaan: ‘Helaas liggen deze plaatsen niet op de Bashō-route, ze liggen juist in tegenovergestelde richting, maar nog wel in de omgeving van Tokio, wat eens te meer aantoont dat het bij dit soort suïcidehypes niet bepaald om iets vernieuwends gaat, maar dat men zich domweg de bekende toeristische trekpleisters toe-eigent.’
In het algemeen weet Poschmann haar roman aangename lichtheid te geven, zonder het oppervlakkig te laten zijn. De pijnboomeilanden heeft veel weg van de omschrijving die Gilbert geeft van zogenaamde theelanden. ‘In koffielanden lagen de dingen aan de oppervlakte. In theelanden speelde alles zich af onder een sluier van mystiek.’ Poschmann geeft subtiele beschrijvingen, met veel aandacht voor natuur, waarachter je bij iedere volgende lezing meer betekenis ontwaart.
Het reisdagboek van Bashō is vertaald onder de titel De smalle weg naar het verre noorden maar ook als De smalle weg naar het binnenland – waarbij ‘binnenland’ ook overdrachtelijk moet worden begrepen. Aan het begin stond Bashō, zoals hij het zelf noemde, op een tweesprong van illusies. De reis van Gilbert is in alles een echo van de tocht van de Japanse dichter. En net als bij de dichter begon zijn tocht met een illusie.
Gaat het bij reizen in Europese stijl vaak om het kunnen afvinken van zo veel mogelijk highlights, in deze reis gaat het om een innerlijke ontwikkeling. Wanneer hij in Matsushima aankomt ziet Gilbert het groen van de pijnbomen. En niet alleen dat. Ook de Japanse esdoorn krijgt een karmijnrode kleur.
Deze recensie verscheen eerder op Literair Nederland.
Marion Poschmann - De pijnboomeilanden | vert. Annemarie Vlaming | harde kaft, 176 p. | 1e dr. Ambo|Anthos