Het is niet dat ik tegenwoordig bijzonder weinig lees. Ik telde even mijn lijstje na en kwam dit jaar op zo’n veertig boeken. Het is alleen dat ik nauwelijks nog de tijd heb, of neem, om erover te schrijven. Met dit jaar slechts twee stukken is het qua schrijven wel een dieptepunt. Tien jaar geleden begon ik hier met aantekeningen bij wat ik allemaal las. Dat ‘allemaal’ was toen letterlijk: een aantal jaar schreef ik iets over élk boek dat ik las. Dat was interessant, omdat het me dwong tot een goede overdenking van wat ik las. Vaak bleek ik iets te snel van oordeel, moest ik bij het herlezen van passages erkennen dat het toch net wat anders zat dan ik na eerste lezing dacht.
Maar soms werd het ook een beetje een sleur, al dat schrijven. Niet over ieder boek kon ik echt iets schrijven wat de moeite waard was – voor anderen, of ook maar voor mezelf. Omdat ik geen zin had ik ‘niksige’ stukjes liet ik langzamerhand los om over alles te schrijven. Ik ging alleen nog schrijven over die boeken waar ik echt iets over te zeggen had. Een enkele keer leidde dat tot meerdere stukken over eenzelfde boek. Minder schrijven leidde tot meer lezen, wat niet per se onprettig was.
Wat ik over boeken schrijf, laat zich niet zo makkelijk omschrijven. De ene keer zou ik het een recensie noemen – zeker die stukken die ik bijvoorbeeld voor Literair Nederland schreef. Andere stukken zijn langer en wat essayistischer van aard, weer een andere keer is het een wat persoonlijker overdenking. Daar kwam ook een enkel interview bij. Erg leuk om te doen, maar het vergde ook veel tijd, die ik nu niet meer heb. Het is dus maar bij drie interviews gebleven, maar ik hoop er op een moment weer tijd voor te hebben.
Toine Heijmans – Zuurstofschuld
Begin vorig jaar verscheen Zuurstofschuld van Toine Heijmans, schrijver, journalist en bergbeklimmer. De uitgeverij noemt het wat al te woordspelerig ‘adembenemend’; ik kreeg er in ieder geval veel zin van om bergen te beklimmen. Heijmans vertelt het verhaal van Walter Welzenbach op zijn laatste klim op een achtduizender in de Himalaya. Met ieder hoofdstuk, aangeduid met de hoogtemeters, volg je hem verder op zijn beklimming. Tussendoor lees je herinneringen aan beklimmingen met zijn vriend Lenny en verhalen van legendarische bergbeklimmers uit het verleden.
Het boek roept vragen op over vriendschap, avontuur en eerzucht. Voor klimmers uit het verleden waren er nog toppen om als eerste te beklimmen met de bijbehorende roem. Maar de verhalen van deze klimmers zijn veelal ook gruwelijk: een afgevroren vinger was misschien nog wel het minst erge dat je kon overkomen, velen moesten hun beklimmingen een keer bekopen met de dood. Nu is het klimmateriaal veel beter, maar is er geen eer meer te behalen aan een bergtop en Walter ziet de ontwikkeling van een base camp met permanent wifi en espressobar met lede ogen aan. Mooi wisselt Heijmans deze verhalen en overdenkingen af met de zware beklimming. Op hoogte kan het je gaan duizelen en Heijmans lijkt zijn lezer ook zoiets te willen laten ervaren. Je moet goed opletten en misschien nog wel even terugbladeren om goed in te gaten te houden wat er nu werkelijk aan de hand is. Prachtig gedaan!
Toine Heijmans – Zuurstofschuld | paperback, 336 p. | 6e dr. Uitgeverij Pluijm
Jeroen Brouwers – Cliënt E. Busken
Op 11 mei dit jaar stierf Jeroen Brouwers, geboren in Batavia in Nederlands-Indië op 30 april 1940. Nog nooit had ik een roman van hem gelezen en wilde dit maar eens veranderen. Zijn herinneringen aan zijn tijd in een interneringskamp waar hij als jongetje zat beschreef hij in zijn ‘Indiëtrilogie’ waarvan ik de eerste twee delen luisterde: Het vezonkene en Bezonken rood. Beide vond ik indrukwekkend, maar zijn laatste roman Cliënt E. Busken, waarvoor hij in 2021 de Libris Literatuurprijs kreeg, vond ik ronduit geweldig.
Ook dit boek luisterde ik, voorgelezen door Hans Kesting, en dat werkt erg goed. Het verhaal is één lange gedachtegang van de dementerende E. Busken. Zijn gedachten springen van de hak op de tak, soms weet hij het niet meer, maar vaak genoeg geeft hij ook blijk van een scherpe blik op de zaak. Brouwers beschrijft het in prachtige zinnen en met veel humor. Zo ergert Busken zich aan hoe alles tegenwoordig heet: geen zusters, maar een verplegende, een verzorgende: alles eindigt maar op –ende. In lijn hiermee heeft het tehuis waar hij zit dan ook een directeurende.
Jeroen Brouwers – Cliënt E. Busken | luisterboek, 5u 47m | voorgelezen door Hans Kesting | Atlas Contact
Jonathan Franzen – Crossroads
Eind vorig jaar al genoemd op lijstjes met beste boeken van het jaar: Crossroads van Jonathan Franzen. Hij situeert zijn familieroman in een fictief stadje in de midwest in 1971, de dag voor Kerst. Je volgt elk van de familieleden: het huwelijk tussen hulpprediker Russ en Marion is slecht, oudste zoon Clem komt terug van college en heeft besloten om ook niet meer verder te studeren, dochter Becky die wat tobt met de liefde en ruziet over een flinke erfenis die ze van haar tante heeft gekregen, Perry, het slimme broertje dat van zijn wietverslaving probeert af te komen en ten slotte het jongste broertje Judson dat alles maar gadeslaat.
Franzen beschrijft alles met een fijne humor en toont scherp psychologisch inzicht in elk van zijn personages. Marja Pruis noemde hem in haar recensie van Crossroads een ‘reader’s writer met de complexiteit van een writer’s writer’ – en omschrijving waar ik me volledig in kan vinden. Wie een kritische noot wil kraken over deze roman kan met recht zeggen dat Franzen het vette effect van de schrijverstrucs niet schuwt: hoofdstukken eindigen met goede cliffhangers, bijvoorbeeld. Het is daarmee een roman met alle literaire middelen die je bij een opleiding creative writing leert.
Maar dat werkt dus allemaal wél. Ik las Crossroads afgelopen zomer en het was het ideale vakantieboek. Gaan we vandaag weer wandelen? Nee, het boek was nog niet uit.
Jonathan Franzen – Crossroads | harde kaft, 586 p. | 1e dr. 4th Estate