In Gelukkige slaven is Tony Hanssen door gokschulden in de macht gekomen van de Chinese zakenmagnaat meneer Bo Xiang. Hij moet mevrouw Bo Xiang als toyboy vergezellen op een reisje naar Argentinië, waar het natuurlijk helemaal misgaat: mevrouw Bo Xiang komt te overlijden. Vervolgens moet hij natuurlijk zorgen dat de kist goed en wel in China aankomt. En dan is er nóg een Tony Hanssen; qua leeftijd en uiterlijk komt hij redelijk overeen met zijn naamgenoot. Deze tweede Tony Hanssen was tot de financiële crisis in 2008 een handige zakenbankier; nu is hij zijn vermogen kwijt. Zijn plan om weer veel geld te verdienen bestaat eruit om een neushoorn te schieten en de hoorns te verkopen aan meneer Bo Xiang.
Twee Tony’s
Beide Tony Hanssens zijn eikels, weinig subtiel in hun stereotyperingen van andere bevolkingsgroepen en denken vooral aan zichzelf. Het is alleen jammer dat ze in hun eikelachtigheid ook weer erg oppervlakkig zijn: échte klootzakken worden het daardoor toch ook weer niet. Eerder zijn het types die door het lot op een verkeerd pad zijn gekomen en zich dan, zonder al te veel scrupules, staande proberen te houden.Verwarrend ook, die twee Tony’s. Want natuurlijk wordt de een een keer voor de ander aangezien. Niet alleen door de andere personages, ook als lezer moest ik goed blijven opletten. Daar is het natuurlijk ook om te doen, maar uiteindelijk begrijp je wel of je met de neushoornjager of de toyboy van doen hebt. En uiteraard komt het ook tot een ontmoeting tussen de twee, maar als dit alles nu de ‘ingenieuze plot’ moet zijn waar de flap van rept… eerder heeft het wat weg van een stoere film uit Hollywood.
Een van de dingen die me zo stoorde was dat er veel gebeurt zonder dat het nu echt gevolg heeft. Zoals de actieheld uit de film gewond raakt in een gevecht en doorgaat, zo botst Tony Hanssen met zijn mond op het stuur van zijn jeep in het natuurreservaat. Veel bloed, tanden missen, maar dat hindert niets. Nergens heeft hij er echt last van. Ook het lijk van mevrouw Bo Xiang raakt kwijt, maar komt toch weer terecht. Natuurlijk zit Tony even in de rats, maar verder…niets.
‘Ze zijn een Elkerlyck, ze vullen elkaar aan – uiteindelijk zijn ze een persoon,’ zei Tom Lanoye over zijn personages in een interview met NRC. Elkerlyck dus: Tony Hanssen als symbool voor alle mensen. Op mij kwam dat overigens behoorlijk gewild over; ik herken mij totaal niet in beide figuren.
Volle vaart
Dat ik mij niet herken in deze Tony Hanssen(s) heeft veel te maken met de eerder al genoemde oppervlakkigheid. Niet alleen van de personages, maar ook die van de roman als geheel. De achtergrond van het verhaal wordt gevormd door de moderne maatschappij met een doorgeslagen mondiaal kapitalistisch systeem, de kredietcrisis en de manier waarop Afrika wordt geplunderd. Alleen: het blijft slechts achtergrond. Misschien ontbrak het me aan zin om er uitgebreid over na te denken, maar voor mij die achtergrond bleef veilig op afstand en nooit werd ik gedwongen om stelling te nemen of er ook maar echt over na te denken.Oppervlakkigheid zat er ook in de stijl. Ik schreef al dat het boek vlot leest – en dat is zeker wat waard – maar nergens las ik een zin die ik nu de moeite van het onthouden of citeren waard vond. Vooruit, laat ik dan één voorbeeld geven van grote stilistische onhandigheid. Wanneer beide Tony’s in China met meneer Bo Xiang en zijn gevolg in het restaurant zitten, moeten zij zelf kiezen welke vissen of andere zeedieren zewillen eten. En dan volgt deze beschrijving:
Het lijf van de grootste krab had de omtrek van een kinderhoofd, zijn poten waren langer dan kachelpoken, zijn scharen breder dan de schietspoel van een antiek weefgetouw.
De schietspoel van een antiek weefgetouw? Ik vind dit wel erg bedacht, hoor. Ik geloof niet dat een van die Tony Hanssens bij het zien van een krabbenschaar aan een schietspoel denkt. Hier hoor je de schrijver Lanoye in plaats van zijn personage.
Een schoonheidsfoutje in een verder vlot, maar oppervlakkig verhaal. Misschien een beetje als een film die je in het vliegtuig ziet. Het houdt je enige tijd bezig, misschien zelfs wel vermakelijk en je hoeft er niet al te zeer bij na te denken. En na afloop vergeet je ook weer makkelijk waar het eigenlijk over ging.
Tom Lanoye – Gelukkige slaven
paperback, 272 p.
2e dr. Prometheus