Boete, hoe doe je dat?

Ian Mcewan AtonementKan een boek tegelijk goed zijn en je op een bepaalde manier tegenvallen? Dat leek mij altijd lastig, maar nu ik ervoor ga zitten om op te schrijven wat ik van Ian McEwans roman Atonement vind, komt het daar geloof ik wel op neer. Het goede betreft het vakmanschap van McEwan: hij schrijft goed, weet zijn verhaal zo te vertellen dat je verder wilt lezen, speelt met zijn lezers. Voor wat het aanvankelijk lijkt, is het boek toch net even iets te dik. Je weet dat er dan nog iets moet komen. Waar gaat het allemaal heen? Pas op het einde laat McEwan de aap uit de mouw komen. Punt is dat ik niet zo goed weet of ik die zet geslaagd vind.

In het eerste deel van het verhaal begint een liefdesgeschiedenis die niet de kans krijgt zich verder te ontwikkelen. Al een aantal keer dreigt het mis te gaan. De rijke familie Tallis geeft een groot diner, oudste dochter Cecilia en zoon van de huishoudster, Robbie Turner, komen er tijdens deze dag achter dat ze verliefd op elkaar zijn en Cecilia’s zusje Briony is te jong om alles te begrijpen. Wanneer Robbie een briefje schrijft aan Cecilia waarin hij haar de liefde verklaart, neemt hij een verkeerd briefje – een kladje waarin hij schreef over haar ‘wet cunt’ te dromen. Hier gaat het al een eerste keer mis. En omdat hij het briefje niet zelf wil overhandigen, geeft hij het mee aan Briony, die de envelop opent voordat ze die aan haar zus geeft.

Later die dag betrapt Briony haar zus met Robbie in de bibliotheek. De twee dachten ongestoord te kunnen vozen, maar Briony denkt dat ze haar zus gered heeft van deze seksmaniak. Dit speelt zich allemaal af halverwege de jaren dertig en tijden veranderen, maar McEwan houdt zijn personage Briony erg onwetend – ze is toch al dertien. Ook wanneer Briony haar ontdekkingen van de dag deelt met haar nicht Lola, die met haar broertjes ook in het huis logeert, houden de twee meisjes Robbie voor een gevaarlijke maniak. Terwijl Lola alweer een paar jaar ouder én wijzer dan Briony is…

Leuk allemaal, dit soort metafictie, maar ik merk toch dat het me niet vreselijk veel doet

Wanneer tijdens het diner blijkt dat de twee broertjes van Lola van huis zijn gelopen wordt een zoektocht georganiseerd. Tijdens het zoeken stuit Briony op Lola met een jongen, waarop deze de duisternis in vlucht. Aanranden? Dat kan maar een iemand hebben gedaan. Tegen de politie verklaart ze dat ze zeker weet dat het Robbie was. Maar omdat weten dat hij het was niet voldoende is, verklaart ze later dat ze zag dat hij het was. En dus wordt Robbie, wanneer hij later en geheel onkundig van wat zich om het huis heeft afgespeeld met de jongetjes terugkomt, meegenomen door de politie.

Boetedoening

In de volgende delen van Atonement lezen we wat de gevolgen zijn van Briony’s getuigenis. Voor de lezer is het duidelijk dat het niet Robbie was. Hij belandt onterecht in de gevangenis en zal later nog in het Britse leger gaan om tegen de Duitsers te vechten bij Duinkerke. Cecilia blijft van hem houden en gelooft ook in zijn onschuld. Briony ziet na jaren in wat ze heeft aangericht: niet alleen heeft ze Robbie de gevangenis ingestuurd en hem daarmee zijn toekomst afgenomen: hij zou gaan studeren aan een goede universiteit. Ook heeft Briony het leven van haar zus verwoest door haar haar grote liefde af te nemen. Haar eigen leven neemt ook een andere wending: natuurlijk was ze voorbestemd om naar de universiteit te gaan, maar in plaats daarvan gaat ze, net als Cecilia overigens, als verpleegster werken in een Londens ziekenhuis.

McEwan neemt de tijd om Robbies oorlogservaringen te beschrijven, Briony’s wederwaardigheden in het ziekenhuis, evenals haar aspiraties om schrijfster te worden. Dit geeft McEwan ook de gelegenheid om te schrijven over het schrijven zelf en om zijn eerder geschreven deel van Atonement van commentaar te voorzien. Leuk allemaal, dit soort metafictie, maar ik merk toch dat het me niet vreselijk veel doet. Wellicht heb ik zulks te vaak gezien om het heel bijzonder te vinden en wellicht ken ik de Engelse literatuur te slecht om alle verwijzingen te waarderen.

Het enige dat Briony nog kan doen, is de waarheid te vertellen. Aan haar ouders, haar zus, aan iedereen. En dan blijk je als lezer precies dat hele verhaal in handen te hebben. Met nog een korte epiloog te gaan staat het er dan als afsluiting onder de laatste regel:

BT
London 1999

Briony is schrijfster geworden en dit is haar bekentenis aan iedereen, haar boetedoening. Het verhaal dat je bijna uit hebt, is de roman van Briony. ‘I know there’s always a certain kind of reader who will be compelled to ask, But what really happened?’ schrijft de inmiddels oude schrijfster Briony Tallis. Maar in dit geval hebben we wel te maken met wel heel veel lagen fictie. Ian McEwan schrijft een boek waarin schrijfster Briony Tallis een boek schrijft over wat er gebeurd is. Maar die gebeurtenissen zijn natuurlijk complete fictie. Er is dus helemaal geen really.

En daarmee kom ik het punt waarover ik twijfel – een kwestie die Briony in haar nawoord ook zelf aansnijdt:

how can a novelist achieve atonement when, with her absolute power of deciding outcomes, she is also God? There is no one, no entity or higher form that she can appeal to, or to be reconciled with, or that can forgive her.

Briony’s antwoord is: dat kan dus ook niet. Maar met haar verhaal doet ze een poging en daar gaat het om. Alleen is niet Briony in dit geval de schrijfster van Atonement maar McEwan zelf…

Ian McEwan – Atonement
paperback, 370 p.
23e dr. Vintage

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Blijf op de hoogte