Begin vorig jaar ging de boekhandelketen Polare failliet. Een aantal grote winkels wist sluiting te voorkomen en ging zelfstandig verder. Scheltema is weer Scheltema – geen Polare of Selexyz meer. Ik hoop dat ze het redden, maar moeilijk zal het worden. En niet alleen omdat ze nog steeds in dat grote, dure pand op het Koningsplein zitten. Sinds kort heeft de Nederlandse boekhandel ook nog concurrentie gekregen van alleswinkel Amazon, die toevallig ook boeken verkoopt. In Nederland vooralsnog alleen e-books en alleen in hun eigen Kindle-formaat. En omdat de vaste boekenprijs niet geldt voor e-books worden die voor een habbekrats aangeboden. Hoe moet je daar nu tegenop boksen?
Het onbekende onbekende
Van ‘mijn’ boekhandel kreeg ik bij aankoop van een boekje laatst een nieuwaarsgeschenk – erg leuk. Het is een klein essay van Mark Forsyth, Het onbekende onbekende: boekhandels en het genot van niet krijgen wat je wilde. Nooit eerder van gehoord, die Forsyth, maar dat is nu het mooie. En precies waar zijn essay over gaat. In zijn essay haalt Forsyth Donald Rumsfeld aan, de Amerikaanse oud-minister van Defensie. Volgens Rumsfeld zijn er dingen die we weten, dingen waarvan we weten dat we ze niet weten en dingen waarvan we niet weten dat we ze niet weten. Dit is het onbekende onbekende. En een goede boekhandel, stelt Forsyth, is juist daar goed in, het bieden van het onbekende onbekende.
Je vindt en ziet alleen nog maar die dingen die je toch al kende. Hoe word je ooit nog verrast door iets?
Wat Rumsfeld ooit eens heeft gezegd geldt namelijk ook voor boeken: er zijn boeken die je gelezen hebt. Er zijn ook boeken waarvan je weet dat je ze niet gelezen hebt. Dat ene boek…nog steeds niet aan toegekomen, moet ik echt nog eens lezen. Daarvan heb ik er vele. En als ze nog niet in mijn boekenkast staan, dan kan ik er wel een flinke (imaginaire) lijst van maken. Maar, tot slot, er zijn dus ook boeken waarvan je nooit wist dat ze bestonden.
Google, en ongetwijfeld ook andere zoekmachines op internet zijn geprogrammeerd om jou een optimale gebruikservaring te geven. Concreet betekent dit dat zoekresultaten worden aangepast op jouw interesses (lees: surfgedrag en eerdere zoektermen). Dikke kans namelijk dat daar tussen staat wat je zocht. Ook reclame wordt gepersonaliseerd op basis van je surfgedrag. De wereld op internet wordt steeds meer een wereld van bevestiging. Je vindt en ziet alleen nog maar die dingen die je toch al kende. Hoe word je ooit nog verrast door iets?
Internet is welbeschouwd een gigantisch leger van machines. En machines staan niet toe dat het toeval een rol speelt. Ze doen exact wat je ze opdraagt. Internet betekent dus dat je weliswaar datgene krijgt waarvan je al wist dat je het wilde, maar nooit meer dan dat.
De goede boekhandel
Verrast word je in de boekhandel. En ik bedoel dan de echte, niet de online-versie. Ik koop eigenlijk altijd bij uitzondering een boek. Om te voorkomen dat de stapel ongelezen boeken nóg veel groter wordt, houd ik me in. Tenzij…
Mijn boekhandel zit net voorbij het Roelof Hartplein in Amsterdam, vaak op mijn route – toevallig. Het is een gevaarlijke boekhandel, want zelden ga ik met niets naar buiten. Boekhandel het Martyrium is goed in mijn ‘tenzij…’ Ik koop namelijk alleen onvermijdelijke boeken en daarvan blijken ze er elke keer wel een te hebben. ‘De beste dingen zijn die dingen waarvan je niet wist dat je ze wilde toen je ze kreeg,’ schrijft Mark Forsyth. Die die boeken waarvan je niet wist dat ze bestonden, tot je er ineens op stuitte, het onbekende onbekende. Met name in hun geweldige ramsj afdeling kom ik boeken tegen waarvan ik niet wist dat ik ze wilde hebben. Mijn uitweg om toch een boek te kopen, mijn ‘tenzij’.
Ik had het natuurlijk kunnen raden, maar wíst ik dat er een biografie van David Foster Wallace was? Nee. Die is er dus wel en prettig genoeg ook nog eens van niet meer dan 301 pagina’s. Nog niet eens een tientje. Harde kaft – een duidelijk moment van tenzij.
En ook dat boek wacht nog steeds op u, het volmaakte boek, het boek dat alle vragen zal beantwoorden waarvan u niet wist dat u ze kon stellen. Het staat op de bovenste plank, aan het uiteinde, net binnen het bereik van uw uitgestoken hand. Het onbekende onbekende, wachtend als een onontdekt continent, gewoon achter in de boekhandel.
Mark Forsyth – Het onbekende onbekende: boekhandels en het genot van niet krijgen wat je wilde.
geniet, 28 p.
z.d. Uitgeverij Walewein