Achterblijvers, dat zijn de personages in Tommy Wieringa’s nieuwe roman De heilige Rita. Ging het in eerdere romans als Caesarion (2009), Dit zijn de namen (2012) en De dood van Murat Idrissi (2017) over hen die grote omzwervingen maakten, dit keer richt de schrijver zijn blik op degenen die hun geboortegrond nooit verlaten hebben. Eén keer ging Aloïs Krüzen van huis, op huwelijksreis naar Amsterdam. Maar hij miste zijn thuis in het Twentse dorp Mariënveen, en voortijdig keerde het pasgetrouwde stel weer terug. Aloïs’ verse echtgenote had wel willen blijven, maar ze schikte in zijn wens om terug te gaan. Uit dit nest van thuisblijvers komt Paul Krüzen voort.
Nieuwkomers
Als vijftiger woont Paul nog steeds bij zijn oude vader voor wie hij de verzorging op zich heeft genomen. Net als zijn vader heeft hij de Saksische boerderij nooit verlaten. Zijn moeder Alice wel. De ongemakkelijke huwelijksreis zinspeelde er al op, maar Aloïs zag het niet aankomen en Paul was destijds nog te jong. Ze ging er vandoor met een Russische piloot, een vluchteling uit de Sovjet-Unie, de verpersoonlijking van vrijheid en avontuur.
Deze piloot wilde aan zijn bestaan ontsnappen en besloot met een klein vliegtuigje naar Denemarken te vluchten. Maar hij week van zijn koers af en kwam in Twente terecht. Overmand door slaap op zijn lange vlucht stortte hij neer naast de boerderij van Krüzen. Met deze crash kwam de grote wereld Mariënveen binnen. Later, toen de globalisering nog verder toenam, kwamen er ook anderen: Polen, Chinezen, Bulgaren. Van overal kwamen ze naar dit stukje vergeten Nederland, hopend op een beter leven.
De achterblijvers begroeten de nieuwkomers met ambivalentie. Er is argwaan jegens de vreemdeling, latent racisme sluimert. Tegelijk zijn het de immigranten die deze regio nieuw leven inblazen. Terwijl steeds meer winkels sluiten en de pinautomaat wordt opgeheven, zijn zij het die de horeca overnemen. Wie opent er nog een restaurant als zelfs de Chinezen hun eethuis Shu Dynasty sluiten? Bovendien biedt deze nieuwe keuken een variatie op de eeuwige aardappels met jus.
Hopeloze gevallen
In dit Twentse landschap groeide Tommy Wieringa op. Maar anders dan Paul Krüzen vertrok hij wel op zijn zestiende. Wanneer in de roman een jongen uit de streek het tot de finale van een talentenjacht op tv schopt en hem wordt gevraagd wat zijn grootste wens is, blijkt ook hij het liefste weg te willen. Weg van de plek waar niets is, hopend op een beter leven elders. Zijn dorpsgenoten die het hem op televisie horen zeggen, voelen het als een verraad.
De heilige Rita is een kroniek van de levens van deze dorpsgenoten, zij die het honk nooit verlaten hebben. De roman volgt Paul Krüzen in zijn beweging tussen de boerderij waar hij zijn vader verzorgt en waar hij de militaria opslaat die hij via internet verkoopt, het Chinese restaurant en Club Pacha. Dit laatste is een bordeel vlak over de grens vol Aziatische meisjes. Pauls favoriet is Rita, een Filipijnse die vernoemd is naar de beschermheilige van de hopeloze gevallen. Slechts af en toe verlaat Paul zijn haard om oude wapens, uniformen en aanverwante zaken in Duitsland op te kopen.
Een klein leven
Het duurt schier eindeloos voor er iets gebeurt in deze roman en zelfs dan is het niet veel. Tegen het einde van de roman treden er veranderingen op in het dorp. Maar je moet als lezer wel heel erg graag hebben willen doorlezen om dit nog met interesse te volgen. Natuurlijk, in romans hoeft er helemaal niet veel te gebeuren: een klein leven beschrijven kan veel moois opleveren. Maar als het niet de gebeurtenissen zijn, dan moet er iets anders zijn dat sprankelt. Een scherpe observatie, een mooie zin bijvoorbeeld. Beide ontbreken in De heilige Rita; er staat geen zin in het boek die je versteld doet staan.
Het is troosteloos daar in Twente, zoveel maakt Tommy Wieringa duidelijk. Maar waarom wijdt hij daar een hele roman aan? Hij slaagt er onvoldoende in om te laten voelen hóe zijn personages hun leven ondergaan. Met een zin als de volgende neemt de verteller ook wel behoorlijk afstand tot zijn personages: ‘Wat een zegen was de gematigde klimaatzone waarin Mariënveen lag, zonder insecten die in je schoenen kropen en gastro-entrische ziektes die je systeem ondermijnden.’
Misschien is het ook dat de tragiek in De heilge Rita is ingebakken en onontkoombaar is. Wanneer Paul na lange tijd weer afspreekt met een oud-klasgenoot kán de seks die daarop volgen moet ook niet anders zijn dan een mislukking. Dat Paul een doosje After Eight bij de Plus voor haar meenam was voor de lezer weer een niet te missen vooruitwijzing. Wat Paul ook doet, het is een is allemaal een demonstratie van de troosteloosheid van de grensstreek. Nooit zal het anders voor hem worden, omdat zijn schepper het zo bepaald heeft. Het maakt dat Tommy Wieringa met dat kleine leven geen grootse roman heeft weten te schrijven.
De recensie verscheen eerder op Literair Nederland.
Tommy Wieringa - De heilige Rita | paperback, 286p. | 1e dr. De Bezige Bij