Tussen overtuiging en onverschilligheid

Over Ontweten van Menno van der Veen

Menno van der Veen - OntwetenTussen ‘weten’ en ‘vergeten’ zit ‘ontweten’. Dat is niet hetzelfde als kennis kwijtraken – dat is ‘vergeten’. Het is je bewustzijn er niet meer door laten beïnvloeden. In de gelijk­namige roman van Menno van der Veen moet David (‘Daav’) zijn verleden ontweten. Hij tobt met verschil­lende vragen rond schuld. In het algemeen: wie is er schuldig aan misstanden in de wereld? En misschien ook wel op persoonlijk vlak: in hoeverre is hij schuldig aan de val van een politicus en de afgang van een bekend historicus? Met hulp van vriendin Vigée en zijn geliefde Margot zoekt Daav een levenshouding tussen overtuiging en onverschilligheid.

Het verleden dat Daav moet leren ontweten heeft betrekking op zijn vorige twee werkgevers. Hij was de assistent en speechschrijver van Jonne Vergeer, een populis­tisch politicus van het soort dat we de afgelopen twintig jaar in diverse gedaantes hebben leren kennen. Aanvankelijk was Daav enthousiast over diens Ondernemers­partij en bijbehorende ideeën en gevatte speeches:

‘Ik vind mensenrechten een uitstekend businessmodel,’ antwoordde Jonne. ‘Bedrijven die zich aan mensenrechten committeren, doen het op lange termijn bijna allemaal beter dan bedrijven die dat niet doen. Ik wilde dat ik die mensen­rechten verzonnen had, dan zou ik nu stinkend rijk zijn.’

Later raken ze gebrouilleerd over Jonnes visie wie er schuldig is aan het drama in Srebrenica.

Schuld

Ook in zijn volgende baan botst Daav met zijn baas. Hij is de assistent van de bekende historicus Hans Dijkstra. Dijkstra is bij het grote publiek bekend van televisie­optredens waarin hij fungeert als het geweten van Nederland. Tijdens het onderzoek dat Daav voor Dijkstra doet, stuit hij op een compromitterende brief geschreven door een Nederlandse soldaat tijdens de militaire acties in Indonesië. Daavs wil tot waarheids­vinding maakt een conflict met Dijkstra onvermijdelijk.

Zo lijkt Daav het morele gelijk aan zijn zijde te hebben, maar Menno van der Veen maakt van zijn hoofdpersoon geen onberispelijke held. Waren Daavs motieven helemaal zuiver en principieel, of speelde zijn gekrenkte ego ook mee? Was rancune niet ook een van zijn motieven? In een aantal scènes, tegelijk grappig én zo pijnlijk dat ze een plaatsvervangende schaamte oproepen, toont Van der Veen Daavs eigen hypocrisie.

Zijpaden

De passages waarin Daav vertelt over Jonne Vergeer en Hans Dijkstra blijken zijn opgeschreven herinneringen. Hij laat ze zijn vriendin Margot lezen, niet zelden op uiterst onpraktische momenten, zoals in de rookruimte van een hippe club. Zij vindt echter dat hij zijn verleden moet ontweten, zoals ze dat zelf ook gedaan heeft. Ze leeft in het hier en nu en wil zich niet laten bepalen door haar verleden, noch zich vastleggen voor de toekomst.

Ontweten nodigt uit tot het bevragen van je eigen overtuigingen en het nadenken over de consequenties van je handelen

Met zijn vaste overtuigingen houdt Daav zichzelf en anderen te veel op hun plaats, vindt Margot. Als alternatief moet hij zoeken naar ‘de juiste voor­waart­se krachten’ die ‘de zijpaden’ niet afsluiten. Wat dat betekent? Het is het bevragen van je eigen (voor)oordelen. De vrijheid voor jezelf creëren om in je leven iets anders te kunnen dan alleen rechtdoor, in lijn met alle verwachtin­gen.

Consequenties

De vele afwisselingen tussen de gebeurtenissen in het heden en in het verleden maken het niet heel eenvoudig om de chronologie te reconstrueren. Maar daar gaat Ontweten ook minder om; belang­rijker is het idee dat uit het verhaal naar voren komt en de vragen die de roman oproept. Wie het ene moment al te gemakkelijk meeknikt wanneer Daav het onrecht aankaart, moet zich een volgend moment afvragen of hemzelf niet ook blaam treft.

‘Je kunt niet wegkijken van olie,’ zeg ik. ‘Kijk eens om je heen, dit landschap, de auto’s, de boten, de fabriekspijpen, de woningen, ondenkbaar zonder industrialisatie, ondenkbaar zonder olie. Je kunt daar niet van wegkijken. Misschien zijn we allemaal wel schuldig aan de dood van Ken Saro-Wiwa. Hij streed voor zijn olieloze volk, en wij besteden liever onze tijd aan het sparen voor leuke cadeaus in de Shell-winkel, dan aan de strijd van de Ogoni.’

Ontweten is een intrigerende roman die je liever laat nadenken dan zekerheden biedt, liever vragen opwerpt dan antwoorden geeft. Daav mag dan op momen­ten met zijn vinger wijzen, de roman als geheel is niet moraliserend. Ontweten nodigt uit tot het bevragen van je eigen overtuigingen en het nadenken over de consequenties van je handelen. Geen overbodige luxe in deze tijd waarin de gevolgen van onverschilligheid op vele terreinen pijnlijk voelbaar worden.

Deze recensie verscheen eerder op Literair Nederland.

Menno van der Veen - Ontweten | paperback, 272p. | 1e dr. Van Oorschot

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Blijf op de hoogte