Alles in evenwicht

‘Zolang er niets gebeurde, gebeurde er niets slechts.’ Het is een gedachte van Josip Tudjman, maar zou bij uitbreiding de collectieve gedachte kunnen zijn van álle inwoners van het kleine stadje waar hij woont. Al op de eerste pagina’s van zijn nieuwe roman De pelikaan weet Martin Michael Driessen met een paar rake omschrijvingen de slaperige sfeer van dit Joegoslavische kustplaatsje te typeren. ‘Hier gebeurde niets, het stadje had de ene generatie na de andere voortgebracht en begraven, zonder dat één van zijn kinderen naam had gemaakt in de wereld.’ De bewoners leven hier volgens routines; een uitspatting zou de balans alleen maar kunnen verstoren.

Kabeltrein

Tudjman is bestuurder van de oude kabeltrein in het stadje. Deze waterballastbaan, van eenzelfde soort als de Nerobahn in Wiesbaden, werkt zonder stroom. De wagon boven wordt met waterballast gevuld om met behulp van de zwaartekracht de dalwagon met personen omhoog te trekken. Zo schuiven de twee wagons op de spoorbaan langs elkaar: de ene omhoog wanneer de ander naar beneden gaat. Maar omdat er zelden toeristen komen is Josip Tudjman zo ongeveer de enige die de kabelspoortrein gebruikt wanneer hij ’s middags bij het monument zijn lunch opeet.

Tudjmans ingedutte leven krijgt weer actie wanneer hij een minnares neemt via een contactadvertentie – zijn huwelijk is al jaren slecht. Maar deze escapade zorgt voor meer deining dan hem lief is. Postbode Andrej krijgt er namelijk lucht van en besluit Tudjman anoniem te chanteren. Als Tudjman later ontdekt dat Andrej brieven open stoomt en geld uit de enveloppen steelt, ziet hij hierin een oplossing om aan zijn periodieke betalingen te kunnen voldoen. Hij begint op zijn beurt Andrej af te persen. Zo schuiven beide mannen geld heen en weer, komisch verbeeld in een scène waarin beiden op weg zijn om hun betalingen te voldoen.

Toen de wagon weer afdaalde en het passeerpunt naderde was er maar één ding dat Josip dwarszat, en dat was de enveloppe met geld in de binnenzak van zijn uniform die hij naderhand onder het vervloekte betonblok in de berm van de Ulica Zrinskog moest deponeren. […]
In de andere, stijgende wagon zat Andrej. Hij had met opzet gewacht tot het Ante’s beurt was en een plek aan een raam met uitzicht naar het noorden gekozen, waardoor de kans dat Tudjman hem zou zien gering was.
In zijn binnenzak had hij een enveloppe met geld, die hij op aanwijzing van de afperser ergens bij een hoogspanningsmast in de heuvels moest deponeren.

Pelikaan

Met een scherp oog tekent Martin Michael Driessen het alledaagse leven van beide mannen. Jaren glijden voorbij waarin Andrej en Tudjman elkaar om de beurt geld betalen zonder te weten door wie ze worden gechanteerd. In vijf bedrijven ontvouwt zich deze comédie d’intrigue waarbij de wederzijdse houdgreep langzaamaan verandert in een vriendschappelijke omhelzing. Natuurlijk voorvoelt de lezer eerder dan de personages wat er te gebeuren staat, maar het is aan Driessens voortreffelijke stijl te danken dat dit nergens als bezwaar voelt. Integendeel, in deze kleine voorspelbaarheden schuilt juist de humor van De pelikaan.

Maar naar het einde toe neemt het komische gehalte af, net als de voorspelbaarheid trouwens. De rust in het stadje wordt verstoord door de dreiging van de Balkanoorlog. Het zet de verhoudingen op scherp. Aan geweld en verwoesting ontkomt niemand meer, ook de pelikanen niet. Hun aanwezigheid is meer dan wat kleur waarmee Driessen zijn decor schildert. Ze zijn het christelijke symbool voor zelfopoffering en wederopstanding, legt Tudjman op een vistochtje aan Andrej uit.

Dat Martin Michael Driessen een schrijver is die een klassieke vertelvorm hanteert, bewees ook zijn vorige verhalenbundel Rivieren al, waarmee hij vorig jaar de ECI Literatuurprijs won. Strak gecomponeerde verhalen waren het, mooi geschreven en met goedgekozen symboliek. In eenzelfde stijl vertelt Driessen in De pelikaan zijn verhaal over wederzijdse afhankelijkheid, vriendschap en opoffering. Een verhaal waarin noodlot en fortuin steeds weer in balans komen.

Deze recensie van De pelikaan is geschreven voor De Leesclub van Alles en ook aldaar te lezen.

Martin Michael Driessen - De pelikaan | paperback, 200p. | ongecorrigeerd vooruit-exemplaar, Van Oorschot