‘Mérite le détour,’ zegt een Guide du routard soms van een bepaalde bezienswaardigheid: ook voor wie niet direct in de buurt is, is het zeker de moeite om even te gaan kijken. En wie op reis is kan ook in plaats van de snelste weg ergens heen de toeristische route nemen, een weg die omwille van zichzelf al de moeite waard is.
Met De Omwegen schreef Theunissen een breed opgezette geschiedenis van de familie Goetgeluck. De drie broers Johan, Jonas en Joris verlaten het ouderlijk huis in Vlaanderen, maar ieder kiest daarbij zijn eigen weg: Johan reist de wereld rond van congres naar congres als linkse intellectueel, Jonas vertrekt naar Amerika om miljonair te worden en Joris gaat op reis en doet daarbij onherbergzame gebieden aan. Hun omzwervingen leiden echter weer naar huis, waar de andere familieleden achter waren gebleven. Maar zijn de omwegen in de gelijknamige roman van Jeroen Theunissen nu echt de moeite waard?
Naar huis
Het leven van de drie Jo’s, zoals ze in het verhaal genoemd worden, wordt beschreven van halverwege de jaren negentig tot 2014. Hun leven geeft de geschiedenis weer van de laatste twintig jaar, waaronder de politieke situatie in Vlaanderen en Europa. Vader Guy Goetgeluck, eerst een socialistische politicus, daarna een tijdje minister, is nu bekeerd tot de N-VA , de Vlaamse rechts-nationalistische partij. Hun moeder Anita werd geboren op het moment dat Robert Schuman profetische woorden sprak over een te vormen Europese Unie. Anita komt in coma te liggen, vader wordt nationalistisch en om nog maar eens te benadrukken dat het moeizaam gaat met ‘Europa’ brengt een omgevallen boom flinke schade aan het ouderlijk huis.
De verschillende omwegen van de drie broers zijn te lezen als een reactie op de huidige tijd. Johan, de intelligentste van de drie, ambieert in eerste instantie een academische carrière en zal naam maken als linkse intellectueel met zijn kritiek op de huidige samenleving. Theunissen laat niet na om hier de academische wereld ook even flink op de hak te nemen met een aardig citaat uit Johans proefschrift:
‘Moeten wij vandaag, in het licht van de poststructuralistische kritiek op de “exacte” wetenschappen, en dankzij de demystificatie van de verlichtingsdogma’s door mensen als Thomas S. Kuhn en Paul Feyerabend en de conceptuele verschuiving weg van de zogenaamde “natuurwetten” (een mengeling van cartesiaans mechanicisme, vroeg mercantilisme, galileaanse objectiviteit en newtoniaans absolutisme), niet besluiten dat zowel de sociale als de “fysieke” realiteit een discursieve constructie is?’
Het zal niet verbazen dat Johan gewaardeerd wordt als academicus vanwege zijn moeilijk stijl – nog zo’n satirisch prikje van Theunissen. Maar later, als blijkt dat de intellectuele weg nergens toe leidt, beraamt hij terroristische aanslagen op bedrijven die symbool zijn voor het kapitalisme en veinst hij zijn eigen dood om door te kunnen leven in anonimiteit.
Door de ironie blijft De omwegen steken op het niveau van een ‘kroniek van zijn tijd’ en mis ik diepgang
Door de ironie blijft De omwegen steken op het niveau van een ‘kroniek van zijn tijd’ en mis ik diepgang
Broer Jonas kiest juist een geheel andere aanpak: hij gaat helemaal op in het kapitalistische systeem. Van plan om miljonair te worden, bestelt hij stapels met zelfhulpboeken en andere lectuur op het gebied van persoonlijke groei. Ook hier geeft Theunissen citaten uit weer die niet minder parodistisch zijn dan het citaat uit de dissertatie hierboven. Na aanvankelijk wat tegenslag, slaagt Jonas erin miljonair te worden. Hij heeft zich dan in New York gevestigd als Joey Goodluck en verdient geld als water, tot ook hij geraakt wordt door de financiële crisis in 2008.
Joris’ reactie is die van de vlucht: hij onttrekt zich aan de samenleving. Na zijn halfzus Tina zwanger te hebben gemaakt, gaat hij op reis om jaren niets meer van zich te laten horen. Na vele omzwervingen, vestigt hij zich enige tijd in de Russische deelrepubliek Toeva, maar vertrekt weer nadat zijn geliefde daar sterft. En ook hij keert na verloop van tijd weer naar huis, waar hun vader, moeder en halfzus zijn achtergebleven.
Voor elk van de broers geldt: ‘Dit was hij geworden: iemand die naar huis terugkeerde.’
Het brengt ons nergens
In De omwegen wordt een familiegeschiedenis uitgebreid verteld, waarmee de titel van de roman ook iets zegt over de schrijfstijl van Theunissen. Een schrijfstijl die behalve uitgebreid en tamelijk traag is, ook gekenmerkt wordt door de eerder genoemde ironie en grappig bedoelde zinnen – die helaas lang niet altijd grappig zijn.
In een interview vertelde Jeroen Theunissen dat hij met zijn roman de lezer anders heeft willen doen kijken naar de wereld. Literatuur is meer dan ‘een leuk stel lekker weglezende pagina’s’. Maar door de ironie blijft De omwegen voor mij steken op het niveau van een ‘kroniek van zijn tijd’ en mis ik diepgang. De satire houdt je op afstand en nodigt niet uit tot deelname aan het debat over de thema’s die de achtergrond vormen voor de omzwervingen van de familie Goetgeluck.
Tegen het einde van de roman zegt Joris’ zoontje ‘keizertje’:
‘Onze evolutionaire voorgeschiedenis, Nathan, onze psychologie, zowel onze morele als fysieke apparatuur, onze hersenen…niets is af. We mogen dan minder gewelddadig zijn, het brengt ons nergens.’
Zo is het ook een beetje met deze roman: het hele boek door volg je de omwegen van de familieleden, maar wat is het resultaat? Het boek laat je als lezer vrij en dwingt niet tot nadere overdenking. Uiteindelijk brengt het je nergens.
Jeroen Theunissen – De omwegen
paperback, 378p.
1e dr. De Bezige Bij Antwerpen