Met Middlesex, in 2003 bekroond met de Pulitzerprijs, heeft Jeffrey Eugenides een ambitieuze roman geschreven. Een boek van ruim 500 pagina’s waarin de geschiedenis van drie generaties van de Grieks-Amerikaanse familie Stephanides verteld wordt. Vanaf een bergdorpje in Klein-Azië voert de schrijver je mee naar Detroit en uiteindelijk naar Berlijn waar we Cal Stephanides als laatste treffen. Na The marriage plot is Middlesex de tweede roman van Eugenides die ik las – ook weer indrukwekkend, en voor het grootste deel geslaagd.
Middlesex is een roman uit twee delen, die door elkaar verteld worden. Het ene deel is een immigrantenroman: broer Lefty en zus Desdemona Stephanides vluchten begin jaren twintig naar Amerika wanneer Griekenland in oorlog is met Turkije. Behalve broer en zus zijn ze ook zoveelste generatie neef en nicht van elkaar en bij aankomst in New York ook echtgenoten. In het bergdorpje was de gemeenschap zo klein dat relaties in de eigen familie niet ongewoon waren. Maar in de VS dragen ze hun verwantschap mee als een geheim, bang dat het ooit uit zal komen – net als een bijzonder recessief gen dat in hun familie zit.
Wedergeboorte
Dit deel van de roman krijgt flink de ruimte, met daarin een mooi portret van de ontwikkeling van Detroit als industriestad. Eugenides weet hoe hij een verhaal moet vertellen, maar het is tegelijk een wat lange aanloop voor het andere deel, waar Middlesex echt gaat leven. Dat andere deel is het verhaal van Cal (Calliope):
I was born twice: First, as a baby girl, on a remarkably smogless Detroit day in January of 1960; and then again, as a teenage boy, in an emergency room near Petoskey, Michigan, in August of 1974.
Door de incestueuze relaties in de familie komt het bijzondere gen bij Calliope tot uiting: ze is tweeslachtig, maar dat wordt bij de geboorte niet herkend. Pas in de puberteit komen de aanwijzingen voor Calliope’s zeldzame conditie.
Het is in dit deel dat Eugenides op zijn best is. Hij is buitengewoon goed in het beschrijven van jongeren – net als in The marriage plot overigens. Met veel gevoel weet hij de onzekerheden, angsten en verliefdheid van tieners neer te zetten. Zijn kleedkamers sowieso al spannend genoeg (we zitten hier in de VS), moeiteloos kun je je voorstellen hoe het is voor Calliope wanneer borsten uitblijven.
Mooi is ook hoe Eugenides de taal van jongeren weet te vangen:
“He blew chuncks. Right into his stinger. I couldn’t believe it. It was like the Niagara Falls of puke. Selfridge woofs on the bar and everybody jumps off their stools, right? Selfridge is facedown in his own puke. For a minute there’s total silence. Then this one girl starts gagging… and it’s like a chain reaction. The whole place starts gagging, puke’s dripping everywhere, and the bartender is—pissed. He’s huge, too. He’s fucking huge. He comes over to Selfridge and I’m going like I don’t know this guy. Never saw him before. And then guess what?”
“What?”
“The bartender reaches out and grabs hold of Selfridge. He’s got him by the collar, and the belt, right? And he lifts Selfridge like a foot up in the air and Zambonis the bar with him!”
“No way!”
“I’m not kidding. Zambonied the Fridge right in his own barf!”
Eerste dates
Waneer Calliope na een ongeluk in het ziekenhuis komt, worden haar twee geslachten ontdekt. De vraag rijst: is Calliope een meisje of een jongen? Een gespecialiseerde arts onderzoekt haar, zowel fysiek als psychologisch. Zonder antwoorden te geven laat Middlesex je vragen stellen over identiteit en gender.
Wat daarna volgt in de roman is niet het sterkste deel, omdat het zo detoneert met het voorgaande. Aannemelijk is hoe Calliope, nu Cal, worstelt met wie hij is, maar sommige passages zijn aanzienlijk minder geloofwaardig. Hoe besluit een jongen van veertien jaar bijvoorbeeld, veilig opgegroeid, om tussen de daklozen in het Golden Gate Park te gaan leven?
Als verteller slaat Cal ook een heel aantal jaar over, voor hij in Berlijn terecht komt. Daar beschrijft hij zijn eerste dates met een Japanse kunstenares. Zulke beschrijvingen kom je vaker tegen in de literatuur, maar doordat je als lezer Cals hele voorgeschiedenis kent, begrijp je dat de spanning niet alleen komt door de nieuwe ontmoeting.
Voor Middlesex heeft Eugenides veel geput uit eigen ervaring. Veel van de locaties waar het boek zich afspeelt, komen regelrecht uit zijn eigen leven. Zo heeft hij zelf in Berlijn gewoond en ook in de suburban wijk Middlesex bij Detroit, waar ook de familie Stephanides woont. Naar eigen zeggen moest dat wel om de roman over zo’n kwestie nog voldoende realistisch te houden. Daarin slaagt hij, maar misschien is de roman iets te groot opgezet om alle delen mooi tot een geheel te maken.
Jeffrey Eugenides – Middlesex
paperback, 529p.
10e dr. Bloomsbury