Je leven online

Groot nieuws in juni van dit jaar: Edward Snowden onthulde documenten van de Amerikaanse geheime diensten over hoe zij wereldwijde communicatie in de gaten houden. En natuurlijk de schandalen over het afluisteren van verschillende staatshoofden. Er is toch zoiets als privacy? Terecht dat men zich hierover opwindt en de vraag is zeker gerechtigd hoe ver dit soort praktijken mag gaan ten behoeve van staatsveiligheid. Aan de andere kant is het misschien wel stuitender hoeveel privégegevens men vrijwillig uit handen geeft, ofwel in een post op een sociaal medium ofwel door simpelweg ‘akkoord’ te drukken bij het gebruik van een programma of app. Je geeft toestemming voor… ja wat eigenlijk – inderdaad, ik lees ze ook niet, die algemene voorwaarden. Het gevolg is evenwel dat je telefoon per dag 350.000 keer informatie deelt met onbekenden, zoals advertentiebureaus, zonder dat je het weet.

Het zou te makkelijk zijn om iedereen hypocriet te noemen die bedenkingen heeft bij de inbreuk die overheden maken op je privacy en toch Facebook gebruikt. Is het in deze tijd onmogelijk om bedrijven géén toestemming te geven om mee te gluren? Wat is het alternatief? In hoeverre moet je je inlaten met alternatieve (open source?) software om niet te maken te hebben met Google, Windows, Facebook et cetera? Ik in de afgelopen jaren accounts aangemaakt bij Apple, Windows, Yahoo, en Google om nog maar te zwijgen van andere diensten zoals mijn telefoonprovider, zorgverzekeraar, krant, opinietijdschrift. Géén Facebookaccount aanmaken is nog makkelijk, maar gewoon leven zonder telkens persoonlijke gegevens af te staan, lukt niet meer tegenwoordig. Of zoals Jurre van Bergen het verwoordt in de Groene van deze week (dossier privacy): ‘Maar zonder die smartphone leef je best wel in een sociaal isolement. Als je een leuk meisje tegenkomt, heb je toch Whatsapp nodig.’

The Circle: voor alles wat u maar wilde

Over dit soort kwesties heeft Dave Eggers zijn nieuwste roman The Circle geschreven, een prachtboek over de technologie van deze tijd en hoe mensen daarmee omgaan. Personages die herkenbaar genoeg voor alles online bevestiging zoeken in de vorm van likes en die in paniek raken wanneer iemand twintig minuten niet reageert op een bericht. Het verhaal speelt zich af in de nabije toekomst op de bedrijfscampus van de Circle, het grootste internetbedrijf ter wereld dat Facebook, Twitter, Google, en online betaalsysteem in één is: het bedrijf levert alle diensten die de mens zich maar kan wensen, gratis en gemakkelijk bereikbaar via slechts één account – what’s not to like?

Mae Holland komt bij dit bedrijf te werken en wordt op deze manier in de wereld die de Circle heet geïntroduceerd – en met haar de lezer ook. Je krijgt net als Mae te horen welke diensten het bedrijf levert, hoe alles werkt en je loopt met haar over de campus. Mae krijgt van haar werk een tablet die meteen helemaal gesynchroniseerd wordt met haar privélaptop, al haar gegevens veilig in de cloud als back-up. Haar werk is een weinig betekenisvol baantje bij Customer Experience waar ze vragen en klachten van klanten, dat wil zeggen: adverteerders, moet afhandelen. Naast het primaire scherm, zijn er ook nog andere schermen waar Mae op moet letten. Op een van die schermen komen zings binnen, de Circle-variant van twitter. Een prachtvondst van Eggers om het Zing te noemen: meer nog dan met de ene betekenis van ‘energy, enthusiasm, or liveliness’ associeer ik het ‘vibrate swiftly or with a high-pitched buzzing noise’: inderdaad het irritante gezoem van een wesp die maar rond je kop blijft zweven. Zo moet de aanhoudende stroom zings toch overkomen op een mens.

Aanvankelijk is Mae een matig gebruiker van alles wat de Circle te bieden heeft. Maar daarvoor wordt ze dan ook ter verantwoording geroepen: hoezo was ze het hele weekend offline? Mae belooft beterschap en tegen het einde van het boek is ze een van de meest fanatieke gebruikers. De onrust die dat met zich meebrengt, toont Eggers in een steeds toenemend aantal schermen op Mae’s bureau. Van drie worden het er vier, vijf… ik ben even de tel kwijt, maar ik geloof dat ze er op het einde negen heeft. Ik zie daar de humor wel van in.

All that happens must be known

De CEO van Google, Eric Schmidt, heeft eens gezegd: ‘If you have something that you don’t want anyone to know, maybe you shouldn’t be doing it in the first place.’ In Facebook zitten privacy-instellingen goed verstopt en met sommige updates kun je niet eens meer aangeven dat je onvindbaar wilt zijn. Tegelijkertijd koopt Mark Zuckerberg vier huizen rondom zijn eigen huis in Palo Alto voor wat meer…juist! Socialemediagiganten die de mensen op de wereld willen verbinden en alles vindbaar maken, behalve zichzelf en Googles algoritmes blijven voor een deel geheim: de Circle in Dave Eggers’ roman werkt op eenzelfde wijze. Alle gebruikers zijn via hun ene account en handige software zo te vinden, maar om de Three Wise Men en de Gang of 40 hangt altijd een sfeer van geheimzinnigheid. Op de campus is alleen zichtbaar wat de Circle wil prijsgeven, andere delen blijven hermetisch gesloten.

Wat zichtbaar is via de vele camera’s (SeeChanges) die op de campus hangen, zijn de gebouwen, veelal gebouwd met glas, een demonstratie van het een of ander en een social event. Een van de nieuwste initiatieven van de Circle is een project om de hele wereld ’transparant’ te maken. In navolging van politici – kijk met mij mee, ik heb niks te verbergen – gaat Mae als eerste gewone gebruiker transparant: de hele dag loopt ze met een camera om haar nek en de hele wereld volgt haar.

Vol overtuiging loopt Mae met de camera rond zonder haar eigen hypocrisie in de gaten te hebben. Want als er iets duidelijk wordt, dan is het dat de de kijkers niet de ‘gewone’ Mae Holland volgen, maar haar camerapersoonlijkheid:

With a wide smile – for she was surely visible on three or four outdoor SeeChanges – she took a breath. This was a new skill she’d acquired, the ability to look, to the outside world, utterly serene and even cheerful, while, in her skull, all was chaos.

Het toilet is de enige plek waar camera en geluid uitgaan en ze spreekt dan ook steeds vaker daar af met een geheime aanbidder of haar vriendin Annie – gewoon om even iets te bespreken waar niemand anders bij hoeft te zijn. En wanneer ze erachter komt dat iemand haar met zijn telefoon heeft gefilmd op een gênant moment, vraagt ze zelfs of hij het filmpje wil verwijderen. Maar aan delete doet de Circle niet: ‘all that happens must be known’ is het motto.

Kritiek op de Circle

Eggers maakt er geen geheim van wat hij van de ontwikkelingen op het gebied van social media en privacy vindt. Niet alleen door het verschil te laten zien in practice en preach van de Circlers, maar ook door de onverholen kritiek die Mercer, een ex-vriendje van Mae:

Here though, there are no oppressors. No one’s forcing you to do this. You willingly tie yourself to the leashes. And you willingly become socially autistic. You no longer pick up on basic human communication clues. You’re at a table with three humans, all of whom are looking at you and trying to talk to you, and you’re just staring at a screen, searching for strangers in Dubai.

De lezer zal geneigd zijn het met hem eens te zijn, maar Eggers voorkomt dat hij de profeet van de vrijheid wordt, bedreigd door het Kwaad van de Circle. Mercer slaat namelijk helemaal door en je zult hem toch uiteindelijk ook wel voor gek moeten verklaren. Aan de andere kant is Mae ook niet een en al slecht. Ze begint als tamelijk sympathieke meid die haar leven goed weet te balanceren tussen openbaar en privé, online en offline. Wanneer ze zich steeds meer begint in te laten met de Circle is dat met de beste bedoelingen. Wat je haar alleen moet verwijten is dat ze zich zo kritiekloos opstelt, ze haar ogen sluit voor de keerzijde van waar ze mee bezig is zich zo gemakkelijk laat meeslepen in de ideologie van de Circle. Ze zal het bedrijf zelfs van nieuwe motto’s voorzien: SECRETS ARE LIES. SHARING IS CARING. PRIVACY IS THEFT.

Drie oneliners, in kapitalen: de gelijkenis met de leuzen van Big Brother wordt niet verhuld. Sommige critici vinden dan ook dat Eggers zijn boodschap wel erg opzichtig in het verhaal stopt. Hoewel deze critici daar helemaal gelijk in hebben, vraag ik me dan af of het pas zou geven om in een roman waarin alles duidelijk, helder en vindbaar moet zijn, een cryptischer boodschap te stoppen. Je zou ook kunnen waarderen dat Eggers er met lof in is geslaagd om niet alleen te laten zien hoe onwenselijk een dergelijke wereld is, maar dit ook te verbinden aan de leeservaring.

Niets te verbergen

Overigens zijn er dan ook weer lezers die het allemaal erg ver vinden gaan, wat Eggers zijn lezers voorschotelt. Zo’n vaart zal het niet lopen, en alle mensen gaan echt niet met een camera om hun hals lopen. Dat geloof ik ook niet. Zeker, de wereld die Eggers beschrijft zal niet in de nabije toekomst liggen, maar ik geloof wel dat de mechanismen achter de allesomvattende, ‘complete’ Circle vandaag de dag ook al spelen. De manier waarop één politica iedereen kan meenemen in deze ontwikkeling van ‘going transparant’, is bekend genoeg. De vraag ‘Wat heb je te verbergen?’, komt elke keer weer terug in discussies over dit onderwerp – ik haalde Eric Schmidt hierboven al aan. De enige relevante wedervraag hierop is dan: ‘Wat heb je bij mij te zoeken?’

Het antwoord daarop wordt ook gegeven in The Circle:

‘for years lesser companies had been tracking, and trying to influence, the connection between online mentions, reviews, comments, ratings, and actual purchases. Circle developers have figured out a way to measure the impact of these factors, of your participation, really, and articulate it with the Conversion Rate. […] Below the Conversion Rate is your Retail Raw, the total gross purchase price of recommended products. So let’s say you recommend a certain keychain, and a 1,000 people take your recommendation, then those 1,000 keychains, priced at $4 each, bring your Retail Raw to $4,000. It’s just the gross retail price of the commerce you’ve stoked. Fun, right.’

Wat ik overigens bijzonder goed getroffen vind, is hoe Eggers de invloed van ‘overal en altijd bereikbaar’ op het gedrag van sommigen beschrijft. Net als vele anderen zoekt Mae voortdurend bevestiging van anderen in de vorm van smiles op haar Circle-account, en het doorzingen van haar berichtjes. Eggers mag hier en daar overdrijven en dik aanzetten, als geheel lijkt The Circle me toch behoorlijk tekenend voor deze tijd. En ja, het is gemakkelijk kritiek hebben op een aantal punten, maar iedere lezer mag zich nog eens afvragen hoe hij omgaat met anderen, het leven online en in welke mate hij bereid is om persoonlijke informatie te delen. Klik niet zomaar op ‘akkoord’, maar kijk waar je ‘ja’ tegen zegt. Wist u bijvoorbeeld dat Facebook ook bijhoudt wat u uiteindelijk toch niet post?

#AllThatHappensMustBeKnown

En alles wat niet gebeurt kennelijk dus ook.

 

Dave Eggers – The Circle
Hardcover, 491 p.
1e dr. Alfred A. Knopf · McSweeney’s Books