Letters, letters, letters

De letterfontein Typografie is een prachtonderwerp. Ja, natuurlijk, iedereen kent wel een mooie letter. Zo vind ik dat niets zo fijn leest als een Bembo. En anders een Garamond, die lijkt erop – zegt een leek zoals ik. Iemand die wel geschoold is in de typografie ziet eindeloos verschillen. Bijvoorbeeld in hoe de buik van de onderkast-b vastzit aan de stok. Een detail, zou je zeggen, maar juist in die details laten letters hun karakter zien.

Nu heb ik er een boek over, hoe letters er uitzien: De letterfontein. Dit boek bevat echt alles wat je maar zou kunnen willen weten over letters. Hoe ze er uitzien, hoe ze ontworpen worden, hoe ze zijn ontstaan, welke soorten er zijn…alles. Het is dan ook een handboek voor letterontwerpers, niet echt gericht op de gewone lezer. Om een voorbeeld te geven: er is een sectie over bekende lettertypen en welke alternatieven je daarvoor zou kunnen nemen. Als je geen Adobe Garamond hebt, dan moet je maar een Stempel Garamond nemen, of een Linotype Garamond.

Handboek

Zoals het een goed handboek betaamt legt het alles uit over letters en schept het duidelijkheid in de welhaast Babylonische spraakverwarring over letters. Dat heeft dan weer alles te maken met de verschillende talen waarin er over letters wordt gesproken. Is het een lettertype of een font? Italic of cursief? Om te beginnen zijn er lettergroepen. Dat zijn verzamelingen lettertypes die overeenkomsten vertonen, zoals geralden. Voorbeelden van geralden zijn de bekende Bembo, Garamond en Palatino. Ze zijn te herkennen aan een dik-duncontrast dat naar links neigt. De dwarsstreep van de e is horizontaal (dit dan in tegenstelling tot de humanen). Verder zijn de topschreven dakvormig en ze hebben een driehoekige vorm. De voetschreven hebben geen of bijna geen uitronding aan de onderkant. Uiteraard zijn er, zodra men een classificatiesysteem heeft bedacht, nieuwe lettertypen die al dan niet opzettelijk tussen twee categorieën invallen.

Letterfontein_2010_4_druk2_def_OPM_11
De a van de Stempel Garamond, gewoon en cursief

Binnen zo’n lettergroep zitten verschillende lettertypen: het totaal aan verschijningsvormen; als we het hebben over bijvoorbeeld Garamond of Calibri bedoelen we dus een lettertype. Een font is een specifieke verschijningsvorm van een lettertype, bijvoorbeeld regular, bold of italic. Ik had er overigens nooit zo over nagedacht, maar die verschillende fonts zijn dus allemaal apart ontworpen; ze zijn niet digitaal vetter of schuin gemaakt. Echt, kijk maar eens naar de onderkast a van Garamond.

Letterfontein_2010_4_druk2_def_OPM_11Wat dit boek me ook leerde was het woord x-hoogte. De x-hoogte is de hoogte van een onderkast x. Dit is dus niet de hoogte van alle letters, want stokken steken er bovenuit. En een grotere x-hoogte wil ook niet zeggen dat alle letters dan ook groter zijn: er zijn bijvoorbeeld ook lettertypen met een kleine x-hoogte en juist lange stokken en staarten. Maar de x-hoogte is wel belangrijk: hoe groter de x-hoogte, hoe beter de letter te lezen is in kleine corpsgroottes.

Letterfontein_2010_4_druk2_def_OPM_11
De Adobe Garamond (links) oogt door de kleinere x-hoogte kleiner dan de NewsGothic, terwijl ze beide dezelfde grootte hebben van 145 pt.

 

Esthetica en leesbaarheid

Een goed deel van De letterfontein wordt besteed aan esthetica en leesbaarheid van teksten. Met de komst van de pc denkt iedereen wel dat hij typograaf is en het gevolg is dat ontzettend veel teksten er niet uitzien. Denk bijvoorbeeld aan de hoerenjongen (woord of zin aan het einde van een alinea die doorschuift naar een volgende pagina of kolom) en weeskinderen (een eerste regel van een nieuwe alinea die onderaan een pagina begint). Ik ben overigens toch nog zo benieuwd naar de etymologie van het woord hoerenjong, maar daar gaat De letterfontein helaas niet op in. Er zijn ook talloze andere esthetische zaken die met eenvoudig Word niet te regelen zijn en die dus steeds vaker voorkomen. Zelfs als je dus al ziet dat het niet mooi is, kun je er nog niks aan doen…

Ander belangrijk onderwerp is nog leesbaarheid en alles wat dat bevordert. Denk aan letter- en woordspatiëring, al zal dat met dat met goede lettertypen automatisch goed gaan op de computer. Waar de schrijver zelf rekening mee moet houden is de regelafstand. Lange regels hebben baat bij een iets grotere regelafstand dan korte, maar te veel is ook weer niet goed:

Al te gemakkelijk wit toevoegen of eruit halen doet dus geen recht aan de zoektocht van de typograaf naar het optimaal leesbare maar ook het esthetisch meest evenwichtige beeld dat de lezer krijgt van een pagina.

Wat betreft leesbaarheid gaat De letterfontein vooral over printteksten, maar bij digitaal publiceren gelden dezelfde leesbaarheidsregels volgens de auteur Joep Pohlen. Deels lijkt me dat waar, maar voor een heel belangrijk ander deel ook niet. Denk alleen al aan de keuze van je lettertype: die prachtige Garamond doet het totaal niet op je computerscherm. En wat ook belangrijk is voor websites: je moet een lettertype kiezen dat iedereen heeft, anders wordt het nog niks – al is daar op een andere manier wel weer wat aan te doen.

Wat ik het opvallendst vind is dat de, of in ieder geval sommige, webdesigners enorme letters propageren. In ieder boek zijn de letters redelijk klein en dat is prima te lezen, maar van scherm af schijnt dat ineens heel onwenselijk te zijn. ‘Window licker’, word je dan genoemd als je over je toetsenbord gekropen zit om een tekst te lezen.

Zo blijf je bezig en ik blijf leren. Behalve de regels gaat het uit eindelijk om hoe het oogt – vertrouw op je oog en gevoel, houdt niet star vast aan een of ander gebod. Zijn deze letters te klein? Ik vind van niet, maar belangrijker: groter vind ik ze niet mooi. Nou ja, ik blijf aanklooien, op zoek naar een mooi en leesbaar weblog. Het resultaat ziet u vanzelf.

 

De Letterfontein heeft ook een prachtige website waaruit veel delen van het boek te bekijken zijn.

 

Joep Pohlen – De letterfontein
gebonden met leeslinten, 640 p.
Vierde editie, 2de druk, Uitgeverij Fontana

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Blijf op de hoogte