Debutanten hebben een ‘wit achterland’, om met Kees Fens te spreken. Ze dragen nog geen oeuvre mee waardoor je eigenlijk al een mening hebt nog voor je gaat lezen. Tegelijk is het niet helemaal waar natuurlijk, want zo’n debutant heeft vast al wel ergens een verhaal gepubliceerd in een tijdschrift, of een blog of column. Maar een garantie voor een goede roman is dat allerminst en de verrassing is des te groter als je een sterk debuut in handen hebt. Onheilig van Roos van Rijswijk is zo’n debuut.
Centraal staat de getroebleerde relatie tussen Angelique (57 jaar) en haar zoon van in de dertig Miguel. Zij woont in Amsterdam, hij in Duitsland en sinds enkele jaren hebben ze geen contact meer. Miguel werd geboren na een eenmalig avontuurtje met een Mexicaan, die daarna ook geheel uit beeld is verdwenen. De tragiek is dat Angelique nooit van haar zoon heeft kunnen houden.
Ik weet niet of mijn leven begon of eindigde toen Miguel kwam, ik neig naar het laatste. Het eindigde toen ik doorhad dat hij zou komen, toen het te laat was om hem tegen te houden.
Zo mag een moeder niet over haar kind denken, dat weet ze ook wel, maar door de manier waarop Van Rijswijk schrijft voel je het totale onvermogen – echte onwíl is het niet eens.
Het is een mooi personage, die Angelique. Door haar familievermogen is ze vrijgesteld en heeft ze nooit iets hoeven doen. Dat hoeven is langzaamaan in willen overgegaan. Niets in het leven lijkt de moeite waard. En net zoals ze het leven van zijn betekenis heeft ontdaan, ontheiligt ze familiebanden. Maar nu Angelique terminaal ziek is, besluit ze, op aanraden van haar zus nog wel, om Miguel een brief te schrijven.
Nieheim
Een goed deel van Onheilig heeft Roos van Rijswijk in het Duitse stadje Nieheim geschreven – ze kwam er ooit toevallig via een hotelaanbieding terecht. Op dezelfde manier laat Van Rijswijk Miguel in dit ingedutte plaatsje terechtkomen en sindsdien is hij daar blijven wonen. Nieheim bestaat echt, en zelf zou je het niet zo mooi kunnen bedenken in een roman waarin er van een thuis nergens sprake is – terecht wijst Guus Bauer in zijn recensie van Onheilig op het omineuze van de plaatsnaam.
Meer dan de plot zit de kracht van Onheilig in deze brieven waarin Van Rijswijk met veel inlevingsvermogen en gevoel voor stijl Angelique haar verslag laat doen.
In Nieheim voorziet Miguel in zijn onderhoud als klusjesman. Hierbij wordt hij geholpen door de Spaanse Jorge, een wat achterlijke jongen die voor zijn broer wordt aangezien. ‘Het had iedereen logisch geleken en daarom werd het waar. De eerste Mexicaan kwam in Nieheim wonen en toen iedereen daaraan gewend was […] kwam de tweede Mexicaan aanlopen.’ Miguel gaat mee in dit verhaal en creëert zo iets van de familie die hijzelf altijd gemist heeft.
Nietsontziend commentaar
In Onheilig worden hoofdstukken over Miguel afgewisseld met (al dan niet verstuurde) brieven van Angelique aan haar therapeut Jacoba. Daarin doet ze verslag van deze laatste fase van haar leven, blikt ze terug en levert ze nietsontziend commentaar op zichzelf en iedereen om haar heen: haar zus, dealer Leendert, Miguel en Jacoba. Meer dan in de plot zit de kracht van Onheilig in deze brieven waarin Van Rijswijk met veel inlevingsvermogen en gevoel voor stijl Angelique haar verslag laat doen. Het levert heerlijk vileine passages op:
Jij hebt het altijd over je ‘partner’, tenminste als ik je iets ontfutsel over jezelf. Ben je altijd zo gesloten, of heb je dat gereserveerd voor je cliënten, Jacoba? Die partner van jou. Ik heb geprobeerd je te betrappen op persoonlijke voornaamwoorden – is het een vrouw, toevallig? In dat geval ben je misschien niet kerkelijk, maar een ecologisch aangelegde lesbienne uit een dorp of kleine stad. Appelscha, Wolvega, Zwolle.
De twee verhaallijnen van Miguel en zijn moeder wisselen elkaar af, scheren langs elkaar, maar komen nergens samen. Van Rijswijk voelt goed aan dat dat in deze roman niet zou passen. Miguel en Jorge klussen voort in Nieheim, voetballen en luisteren naar Unheilig, een Duitse band die gezwollen, bombastische rock speelt met zulke clichématige liedteksten dat ze niet zouden misstaan op een tegel. Angelique in Amsterdam, ze schrijft Jacoba tot ze sterft als een onheilige.
Roos van Rijswijk – Onheilig
paperback, 217p
3e dr. Querido